اعتبارات ماهيت‌

قبل از بيان اقوال در مسأله و نقض و ابرام آنها، بهتر اين است كه آنچه تحقيق در مطلب است تحرير شود تا بعد از آنكه مطلب صاف شد و اشكالات رفع شد به دفع اقوال ديگر بپردازيم.

البته سابقاً اشاره شد به اينكه احكام منطق، احكام جزافى نبوده، بلكه احكام متقن بوده و ناظر به واقعيات است. اين طور نيست كه اين احكام تصورات محض باشد و منطقيين نشسته باشند و قضاياى ممكنه و ضروريه را تصوير كرده باشند، بلكه همه اينها نفس الامر دارند. لذا مناطقه در مقام ارائه واقعيات برآمده و براى ارائه هر واقعى حاكى مناسب آن را ذكر نموده‌اند. به طورى كه آنچه در كتب منطق ضبط كرده‌اند آينه تمام نماى جمال واقعيات بوده و كمتر يا زيادتر از آنها نيست.

مثلًا اينكه به فصول و اجناس قائل شده‌اند و جنس الاجناس گفته‌اند و جنس قريب و جنس بعيد و نوع سافل و نوع عالى قرار داده‌اند، همه اينها با ميزان صحيح بوده، واقعيات را در ميزان عقل سنجش نموده و آنها را در مقام تفهيم گفته‌اند. مثلًا جنس را كه مفهوم آن مبهم است در مقابل چيزى كه در عالم طبيعت ابهام دارد و بلكه فوق همه مبهمات است و در طبيعت چيزى از او مبهم‌تر نيست به طورى كه تحت تمام حجابات عالم طبيعت چهره خود را مستور نموده است، قرار داده‌اند و آن مادة المواد است كه مخلوق اين عالم طبيعت بوده و به طورى وسعت دارد كه در سرتاسر عالم طبيعت سريان دارد و در كمال ابهام زندگى مى‌كند و در كمال ابهام‌