بالاصاله از عوارض خود ماهيت نيست. علم بر خود ماهيت من حيث هى عارض نمى‌شود، بلكه بر ماهيت بعد الوجود و به اعتبار الوجود، عارض مى‌شود. پس «الانسان عالمٌ» لبّاً مشروط به وجود انسان است.

و لكن بعض عوارض، لازم خود ماهيت بدون دخالت وجود است، مانند عروض خود وجود و عدم و امكان. اگر بگوييم: «الانسان موجودٌ» وجود عارض وجود انسان نيست، بلكه عارض خود انسان است و همچنين اگر بگوييم: «الانسان ممكن» امكان عارض خود ماهيت انسان است و وجود دخالت ندارد و لو اينكه بايد انسان وجود داشته باشد تا بگوييم: «الانسان موجودٌ» الّا اينكه وجود دخيل نيست و «الانسان موجودٌ» مشروط نيست. اين فرق قضيه مشروطه با قضيه حينيه است. در قضيه شرطيه وجود دخيل است، يعنى به اين شرط كه ماهيت وجود داشته باشد مشروط است، تا اين محمول عارض وجود شده و به واسطه او ماهيت كه معروض عارض، يعنى وجود است معروض عارض عارض، يعنى عارض وجود شود.

مانند «الانسان عالم» چون علم عارض ماهيت نبوده، بلكه عارض وجود است.

پس بايد اول وجود عارض شده و بعد علم عارض شود تا علم به واسطه وجود عارض ماهيت شود و ما بتوانيم بگوييم: «الانسان عالمٌ»، پس در اين گونه قضايا و لو ما به صورت بدون شرط بگوييم: «الانسان عالمٌ» و لكن لبّاً مشروط است.

و اما در مثل «الانسان موجودٌ» يا «ممكنٌ» اگر چه تا انسان وجود نداشته باشد، نمى‌توان وصف «موجود» را براى انسان گفت و همچنين تا انسان وجود نداشته باشد نمى‌توان «ممكن» گفت، ولى اين طور نيست كه اين محمول، يعنى موجود و ممكن اول عارض وجود شده و بعد به دخالت وجود وصف موجود، عارض بر ماهيت شود.

چون وجود بر وجود عارض نمى‌شود، بلكه وجود بر ماهيت عارض مى‌شود.

و الحاصل: اگر حرف سلب را مقدم ذكر كنيم اين معنى را كه لوازم اصل ماهيت و لوازم وجود ماهيت، همه خارج از مرتبه ذات ماهيت است، مى‌رساند. و اما اگر حرف سلب و نفى را مؤخر از حيثيت ذكر نموديم، اين معنى را كه لوازم اصل ماهيت خارج‌