ملاك تقدم و تأخر در اقسام سبق‌

غير سبق زمانى كه در آن ملاك در تقدم وجود است، در ما بقى طرّاً مى‌توان گفت ملاك تقدم كمالى است كه در متقدم هست و متأخر نسبت به آن كمال ناقص است و هر كمالى كه لاحق دارد سابق به نحو اعلى و ابسط با زيادتى دارا مى‌باشد.

تفصيل مطلب اينكه: ملاك در تقدم زمانى انتساب به زمان است اعم از اينكه در خود زمان باشد يا در زمانى، مثل اينكه طوفان نوح عليه السلام و بعثت خاتم الانبياء صلى الله عليه و آله و سلم افراد عرضيه‌اند و لكن فقط انتساب طوفان به زمان، بر انتساب بعثت به آن، مقدم است.

و ملاك در سبق بالرتبه انتساب به مبدأ محدود است، مانند صدر مجلس در رتبه حسيه كه يك مبدأ و نقطه معين را لحاظ نموده و انتساب مراتب ديگر به اوست، همچنين در رتبه عقليه.

و ملاك در سبق بالشرف فضل است.

و ملاك در سبق طبعى وجود است كه اجزاء علت و علت ناقصه، اول وجود مى‌گيرند و بعد نصيب معلول از وجود محقق مى‌گردد.

و الحاصل: نور وجود اول جمال علت ناقصه را روشن مى‌كند در صورتى كه معلول در ظلمت عدم بوده و بعد نور وجود ديده هستى معلول را روشن مى‌نمايد.

و ملاك در سبق علّى وجوب است، كه اول بايد علت واجب شود؛ اعم از اينكه وجوبش بالذات يا بالغير باشد و اول بايد طرق و انحاء عدم به روى علت مسدود باشد و بعد معلول به واسطه واجب شود و الّا علت با معلول در وجود مقارن است.