اقسام هشتگانه سبق‌

سبق داراى اقسامى است:

1- سبق زمانى: و آن انفكاك در وجود است، يعنى سابق در وجود منفك باشد؛ اعم از اينكه سابق و لاحق غير مجتمعين در وجود باشند بالذات مانند ازمنه، يا بالعرض مانند زمانيات مثل طوفان نوح عليه السلام و بعثت خاتم الانبياء صلى الله عليه و آله و سلم.

2- سبق بالرتبه: يعنى بالترتيب، مثل اينكه نقطه‌اى را مانند نقطه كعبه ملاحظه نموده و وضع و نسبت اشخاص را با آن ملاحظه نماييم؛ چنانكه وضع امام قريب و مقدم بر وضع مأموم است.

3- سبق بالشرف: مانند تقدم فاضل بر مفضول.

4- سبق بالطبع: كه سابق عقلًا مقدم باشد، مانند تقدم علت ناقصه و اجزاء علت بر معلول، كه البته بايد جزء اول علت در وجود مقدم باشد.

5- سبق بالعليه: مثل تقدم علت تامه بر معلول.

6- سبق بالماهيه يا سبق بالتجوهر: و آن تقدم علل قوام بر معلول در نفس شيئيت ماهيت و جوهر ذات است، يعنى اگر به تقرر ماهيات و اينكه ماهيات از تمام وجودات منفك مى‌شود قائل شويم، پس ملاك تقدم وجود نيست؛ زيرا در تقرر ماهيات فرض كرديم ماهيت منفك از تمام وجودات است. بنا بر اين تقدم بايد در نفس شيئيت ماهيت باشد، مانند تقدم جنس و فصل بر نوع و ماهيت بر لوازم آن و ماهيت بر وجود