دفع شبهه معدوم مطلق‌

حمل محمول بر موضوع دو قسم است: يكى اينكه موضوع به حمل شايع صناعى باشد، يعنى فردى كه با مفهوم در خارج متحد است مانند «زيدٌ انسانٌ»، ديگر آنكه مفهومى را مورد نظر قرار داده و تحت تصور درآورده و حكمى براى آن اثبات نمايند، و لكن علت آنكه مفهوم را بوجهه و عنوانه ملاحظه نموده آن است كه مرآت براى افراد خارج و حاكى از آنها باشد. مثل اينكه بگويد: «الانسان ماشٍ» در اين صورت، مفهوم به جهت سرايت حكم به خارج و تمام افراد تصور شده است. و گاهى در اين قسم به حاقّ مفهوم و حقيقت آن نظر شده و حكم را روى خود مفهوم متصور مى‌برند، مثل «الانسان نوع».

مطلب ديگر آنكه: قضيه يا موجبه، يا در حكم موجبه و يا سالبه، يا در حكم سالبه است. مناط در قضيه موجبه، اثبات شى‌ء براى شى‌ء است، و به عبارت ديگر: لزوم كون رابط است، و به بيان سوم: بستن چيزى (يعنى محمول) به چيزى (يعنى موضوع) است؛ اعم از اينكه محمول، شى‌ء ثابت براى موضوع و يا شى‌ء منفى از موضوع باشد.

خلاصه آنكه: محمول خارج از صدق موجبيت و سالبيت قضيه است، بلكه دخيل بستن و كون رابط است، منتها در صورتى كه محمول معناى ثبوتى داشته باشد مانند «الانسان موجودٌ» قضيه، موجبه و در صورتى كه معناى سلبى داشته باشد، مانند معدولة المحمول، در حكم موجبه است؛ زيرا اگر چه لا معدوميت مثلًا امر سلبى است، ولى در مثل «زيدٌ لا معدوم» اين محمول سلبى به موضوع بسته مى‌شود.