است و يك چهار ركعتى كه مردّد بين نماز عصر و عشا است بخواند. و اگر بداند كه بر عهده او سه نماز از پنج نماز (يك شبانه‌روز) است، در صورتى كه در حضر باشد، بايد پنج نماز را بخواند و اگر در سفر باشد، بايد دو ركعت كه مردّد بين نماز صبح و ظهر و عصر است و دو ركعت كه مردّد بين نماز ظهر و عصر و عشا است و نماز مغرب و دو ركعت كه مردّد بين نماز عصر و عشا است بخواند. و براى خلاص شدن از آنچه كه به ذمّه‌اش آمده، راه‌هاى ديگرى هم تصور مى‌شود و معيار آن است كه به آوردن تمام احتمالات (در نمازهاى قضا شده) يقين كند.

مسأله 10- اگر بداند كه نماز معيّنى مانند نماز صبح چند مرتبه فوت شده است، ولى تعداد آن‌ها را نداند، بنابر اقوى جايز است به آن تعدادى كه يقين دارد اكتفا نمايد، لكن احتياط (مستحب) آن است كه آن قدر تكرار كند كه فارغ شدن ذمّه‌اش بر گمانش غلبه كند و احتياط بيشتر و بهتر از آن، اين است كه آن قدر تكرار كند تا به فراغ ذمّه يقين كند، خصوصاً اگر قبلًا تعداد آن‌ها را مى‌دانسته و بعداً فراموش كرده باشد. و همچنين است حال در موردى كه چند روزى از نمازهايش قضا شده، ولى تعداد روزها را نداند.

مسأله 11- قضاى نماز، وجوب فورى ندارد، بلكه وقت آن- در صورتى كه به سهل‌انگارى در اداى تكليف و سبك شمردن آن كشانده نشود- مادام العمر وسعت دارد.

مسأله 12- احتياط آن است كه صاحبان عذر، قضاى نماز را تا زمان برطرف شدن عذر تأخير بيندازند، مگر آن‌كه صاحب عذر بداند، عذرش تا آخر عمر باقى مى‌ماند يا از مرگ ناگهانى- به خاطر آشكار شدن نشانه‌هاى مرگ- بترسد. البته اگر از طهارت با آب معذور باشد، مبادرت به خواندن قضا با طهارت تيمّمى، حتى با اميد برطرف شدن عذر وجهى دارد كه البته خالى از اشكال نيست، پس احتياط (واجب) آن است كه تا پيدا شدن آب، قضا را تأخير بيندازد.

مسأله 13- مقدم داشتن قضاى نمازى كه فوت شده، بر نماز وقت حاضر واجب نيست، پس براى كسى كه قضا به گردن دارد، جايز است به نماز وقت حاضر مشغول شود، اگر چه احتياط (مستحب) آن است كه نماز قضا را بر نماز همان وقت مقدم بدارد، خصوصاً اگر