اختصاص به نسبت و جهتى از جهات خاص ندارد؛ و آن چه از صفات و اسماء به او اضافه شود، به نحو عدم تعين اعتبار شود، لا إلى ما هو أعلى منه و لا أدنى. چه آن كه نسب و اعتبارات كلا از تنزل و تجلى و ظهور آن حقيقت، بدون تجافى از مقام و مرتبه يا حقيقت غيبيه كه «كنز محض» بر آن اطلاق شده، حاصل شود. و حقيقت ذات هميشه در كمال عزّت و كبريايى خود مستغرق است؛ چه قبل از خلقت و ايجاد و اظهار كلمات وجوديه، و چه بعد از تنزل از مقام كنزيت مخفيه.

آن حقيقة الحقائق ازليه، كه حضرت ختمى مقام، عليه السلام، فرمود: كان في عماء و نيز فرمود كان في ياقوتة بيضاء، بدون تجافى از مقام در حجاب اسماء و حجب صفات به صفت تجلى و ظهور در مراتب و مقامات و ظهورات ناشى از آن حقيقت سارى و ظاهر است، بدون قبول تأثير و تحول از غير؛ چه آن كه آن حقيقة الحقائق «محوّل الحول و الأحوال» است، نه متحول به صور خلقيه و تعينات قبل از ظهور كثرت و بعد از ظهور در مجالى و مظاهر. و الحديث «التحول»، المأثور من النبي، صلى اللّه عليه و آله، ناظر إلى تحوله في ظهوره من جهة أسمائه. و هو متنوّع بحسب الظهور، لا أنه متحوّل.

حقيقت ذات ازلا و ابدا كنز مخفى و غيب الغيوب و متصف به احديت ذاتيه است، كه نه كسى زو نام دارد نه نشان. و عين ممكن در عدميت و بطون باقى است.

و نعم ما قيل‌

تنبيه فيه تحقيق ذات به معناى صحيح يا به وجه اطلاق منشأ انتزاع صفات و يا مرجع استناد اسماء است. از آن جا كه حقيقت حق موجود مطلق است و منزه از «ذات» به معناى معروف بين ارباب كلام، از اشعريه و معتزله، قهرا حقيقت ذات همان حقيقت مطلقه علم و قدرت و ديگر صفات كماليه و نعوت جلاليه است؛ به شرطى كه اسماء