فصل دوّم [عدالت و جور در كتب اخلاقيّه‌]

حكما جميع اجناس فضايل را چهار فضيلت دانند: حكمت، شجاعت، عفت، عدالت. [1]

زيرا كه نفس را دو قوّه است: قوّه ادراك و قوّه تحريك. و هر يك از اين دو را به دو شعبه منقسم فرمودند.

اما قوّت ادراك منقسم شود به عقل نظرى و عقل عملى؛ و اما قوّت تحريك نيز منقسم شود به قوّه دفع- كه آن شعبه غضب است-، و قوّه جذب- كه آن شهوت است-.

و تعديل هر يك از اين قواى چهارگانه و خارج نمودن آنها را از حد افراط و تفريط، فضيلتى است.

پس حكمت عبارت است از: تعديل قوّه نظريّه و تهذيب آن. و عدالت عبارت است از: تعديل قوّه عمليه و تهذيب آن. و شجاعت عبارت است از:

تعديل قوّه غضبيّه و تهذيب آن. و عفت عبارت است از: تعديل و تهذيب قوّه شهويّه.

و عدالت را اطلاق ديگرى است و آن عبارت است از: تعديل جميع قواى باطنيّه و ظاهريّه و روحيّه و نفسيّه. و به اين اطلاق، فيلسوف متقدّم گفته: عدالت، همه فضيلت است نه جزوى از آن.

و به اين مقياس، جور را نيز دو اطلاق باشد: يكى مقابل عدالت به معنى اخص؛ و يكى مقابل عدالت به معنى اعم و آن همان است كه در فرموده فيلسوف مذكور، تمام رذيلت است.

[1] همان مصدر، ص 109؛ جامع السَّعادات، مولى‌ مهدي نراقي (ره)، ج 1، ص 84.