و إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِينُ‌ مشترك بين حقّ و عبد است؛ و از آنجا تا آخر سوره مختص به عبد است همين طور نماز نيز بدين ترتيب منقسم است: پس سجود براى حقّ است خاصه، زيرا كه عبد فانى است؛ و قيام براى عبد است، چون در خدمت مولا ايستاده؛ و ركوعْ حالت مشتركه است كه در آن انوار الهيّه در موطن عبد ظاهر مى‌شود.» [1] انتهى.

نويسنده گويد: و نيز مادامى‌كه عبد در كسوه عبوديّت است، نماز و جميع اعمال آن از عبد است؛ و چون فانى در حقّ شد، جميع اعمال او از حقّ است و خود را تصرفى در آنها نيست؛ و چون به صحو بعد المحو و بقاء بعد الفناء نايل شد، عبادت از حقّ است در مرآت عبد. و اين اشتراك نيست بلكه «امر بين الامرين» است.

و نيز تا سالك است، عبادت از عبد است؛ و چون واصل شد، عبادت از حقّ است. و اين است معنى انقطاع عبادت پس از وصول: وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ؛ [2] اىِ الْمَوتُ. و چون موت كلى و فناى مطلق دست داد، حقّ عابد است و عبد را حكمى نيست؛ نه آنكه عبادت نكند بلكه عبادت كند و

كانَ اللَّه سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ لِسانَهُ‌ [3]

- و آنچه بعض از جهله از متصوّفه گمان كرده‌اند از قصور است- و چون عبد به خود آمد، عبادت از حقّ است در مرآت عبد واقع شود، و

الْعَبْدُ سَمْعُ اللَّه وَ لِسانُ اللَّه‌

گردد.

فصل ششم در [سرّ] استعاذه است‌

و حقيقت آن، پناه بردن از شيطان و تصرفات آن و مظاهر آن است به‌

[1] اسرار العبادات، ص 47.

[2] «پروردگارت را عبادت كن تا يقين (مرگ) بيايدت.» (حجر/ 99)

[3] «و خدا گوش، چشم و زبان او باشد.» در اصول كافى، ج 4، ص 53، «كتاب الايمان و الكفر»، «باب من آذى المسلمين و احتقرهم»، حديث 7 و 8 اين مضمون آمده است.