اين ذلت و خواريهايى است كه ما گمان مى‌كنيم. و عاقبت كار متكبر هم جهنم است. در حديث است كه الكبر مطايا النّار [1] كسى كه مركب كبر سوار است او را به آتش مى‌برد، و روى بهشت را نخواهد ديد تا در او از اين صفت اثرى باشد. چنانچه از رسول اكرم، صلّى اللّه عليه و آله، نقل است كه فرمود: لن يدخل الجنّة من في قلبه مثقال حبّة من خردل من كبر. [1] و جناب امام باقر و امام صادق، عليهما السلام، نيز قريب به همين را فرموده‌اند. [2] و در حديث شريف كافى است كه حضرت باقر، عليه السلام، فرمودند: العزّ رداء اللّه و اكبر إزاره، فمن تناول شيئا منه أكبّه اللّه في جهنّم. [3] حاصل معنى آنكه «عزت و كبريا از خداست. كسى كه چيزى از او را داشته باشد، خداى تعالى او را به روى در جهنم افكند.» آن هم چه جهنمى براى متكبرين تهيه شده است [كه‌] غير از جهنم ساير مردم است. بس است حديث كمر شكنى كه سابقا ترجمه آن را نقل كردم، اينجا كه محل اوست نقل مى‌كنم:

محمّد بن يعقوب، عن علىّ بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن ابن بكير، عن أبي عبد اللّه، عليه السّلام، قال: إنّ في جهنّم لواديا للمتكبّرين يقال له «سقر»، شكى إلى اللّه، عزّ و جلّ، شدّة حرّه و سأله أن يأذن له أن يتنفّس، فتنفّس فأحرق جهنّم. [4] حديث در كمال اعتبار است، بلكه مثل «صحيح» است. «ابن بكير از حضرت صادق، عليه السلام، نقل مى‌كند كه گفت: «همانا در جهنم وادى هست از براى متكبران كه او را «سقر» گويند. شكايت كرد به خداى عز و جل از شدت حرارت خود و خواست از خدا كه اذن دهد او را كه نفس بكشد. پس تنفس كرد، پس محترق كرد جهنم را.» پناه مى‌برم به خدا از جايى كه خودش با آنكه دار عذاب است از حرارت خودش شكايت كند و جهنم از نفس او بسوزد. سختى و شدت حرارت آتش آخرت را ما نمى‌توانيم در اين عالم ادراك كنيم، زيرا كه سبب اختلاف شدت و ضعف عذاب يكى قوت و ضعف ادراك است: هر چه مدرك قوى‌تر و ادراك تامتر و خالصتر باشد بيشتر ادراك الم و درد كند.

و يكى ديگر اختلاف موادى است كه حسّ به او قائم است در قبول حرارت.

چون مواد مختلف است در قبول حرارت. مثلا طلا و آهن بيشتر قبول حرارت‌

[1] «فرمود: كسى كه در دلش به اندازه دانه خردلى كبر و خودخواهى باشد. هرگز داخل بهشت نمى‌شود.» وسائل الشيعة، ج 11، ص 307، «ابواب جهاد» باب 60 حديث 6.

______________________________

[1] وسائل الشيعة، ج 11، ص 301، «ابواب جهاد نفس»، باب 58، حديث 14.

[2] اصول كافى، ج 2، ص 310، «كتاب ايمان و كفر»، «باب كبر»، حديث 6. معانى الاخبار شيخ صدوق، ص 241 «باب معنى كبر»، حديث 2. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 264، «عقاب المتكبّرين»، حديث 4

[3] اصول كافى، ج 2، ص 309، «كتاب ايمان و كفر»، «باب كبر»، حديث 3. ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ص 264، «عقاب المتكبرين»، حديث 1.

[4] اصول كافى، ج 2، ص 310، «كتاب ايمان و كفر»، «باب كبر»، حديث 10، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال ص 265 «عقاب المتكبّرين»، حديث 7.