انسان را به باد فنا مى‌دهد و فاسد مى‌كند. چنانچه راوى سؤال مى‌كند در اين حديث شريف از عجبى كه فاسد مى‌كند عمل را. امام، عليه السلام، يك درجه آن را عجب در ايمان قرار داده است. و در حديث سابق شنيدى كه عجب از گناه شديدتر است در درگاه حق تعالى، و از آن جهت مؤمن را مبتلاى به گناه مى‌فرمايد تا ايمن شود از عجب. و رسول اكرم، صلّى اللّه عليه و آله، آن را يكى از مهلكات قرار داده [1]. و در امالى صدوق سند به امير المؤمنين، عليه السلام، رساند كه فرموده است: من دخله العجب هلك‌ [1]. يعنى «كسى كه راه يابد در او عجب، هلاك شود.» و صورت اين سرور در برزخ و ما بعد الموت وحشت و هولناكى سخت است كه هيچ وحشتى شبيه آن نيست. بسا باشد اشاره به آن باشد فرمايش رسول اكرم، صلّى اللّه عليه و آله و سلم، در وصيتش به امير المؤمنين، عليه السلام،: و لا وحدة أوحش من العجب. [2] يعنى «هيچ تنهايى ترسناكتر نيست از عجب.» موسى بن عمران، على نبيّنا و آله و عليه السلام، از شيطان پرسيد: «خبر ده مرا به گناهى كه اولاد آدم وقتى مرتكب شود آن را بر او راه‌يابى و تسلط پيدا كنى.» گفت: «وقتى عجب كند بر نفس خود و بزرگ شمارد عملش را و كوچك شود در چشمش گناه او.» [3] خداوند تعالى به داود، عليه السلام، مى‌فرمايد: «اى داود، بشارت ده گناهكاران را و بترسان صديقان را.» عرض كرد: «چطور بشارت دهم آنها را و بترسانم اين‌ها را؟» فرمود: «بشارت ده گناهكاران را كه همانا من قبول مى‌كنم توبه را و مى‌گذرم از گناه، و بترسان صديقان را كه عجب نكنند به اعمال خودشان، زيرا كه همانا نيست بنده‌اى كه من به پا دارم از براى حساب مگر آنكه هلاك شود. [2]» پناه مى‌برم به خداى تعالى از مناقشه در حساب كه صديقين و بزرگتر از آنها را هلاك مى‌كند.

شيخ صدوق‌ [3] در خصال سند به حضرت صادق، عليه السلام، رساند كه فرمود: «شيطان گويد: «اگر در سه چيز چيره گردم به پسر آدم باكى ندارم از هر چه بكند، زيرا كه آنها قبول نشود از او: وقتى كه بسيار شمارد عمل خود را، و فراموش كند گناه خود را، و راه يابد در او عجب. [4]» علاوه بر مفاسدى كه از عجب شنيدى، او شجره خبيثه‌اى است كه بار او بسيارى از كبائر و موبقات است، و در دل كه ريشه كرد كار انسان را به كفر و شرك و بالاتر از آنها منجر مى‌كند.

[1] قال رسول اللّه (ص): ثلاث مهلكات: شحّ مطاع، و هوى متّبع، و اعجاب المرء بنفسه. و هو محبط للعمل، و هو داعية المقت من اللّه سبحانه. (سه چيز كشنده‌اند: بخلى كه فرمانبرى شود، هوسى كه پيروى گردد، شيفتگى مرد به خودش. و اين كارهاى نيك را تباه مى‌كند. و خشم خداوند سبحان را بر مى‌انگيزد.» بحار الانوار، ج 69، ص 321، «كتاب ايمان و كفر»، باب 117، حديث 37.

[2] پيامبر (ص) به على (ع) فرمود: لا مال اعود من العقل. و لا وحدة أوحش من العجب (هيچ مالى سودمندتر از خرد نيست، و هيچ تنهايى هراسناكتر از خود پسندى نيست.) وسائل الشيعة، ج 1، ص 77، «كتاب طهارت»، «ابواب مقدمه عبادات» باب 23، حديث 14.

[3] فقال موسى: فأخبرني بالذّنب الّذى إذا اذنبه ابن آدم استحوذت عليه؟ قال: إذا اعجبته نفسه و استكثر عمله و صغر في عينه ذنبه ... اصول كافى، ج 2، ص 314، «كتاب ايمان و كفر»، «باب عجب»، حديث 8.

[4] عن أبي عبد اللّه (ع) قال: قال ابليس- لعنة اللّه عليه- لجنوده: اذا استمكنت من ابن آدم في ثلاث لم أبال ما عمل فانّه غير مقبول منه: إذا استكثر عمله، و نسى ذنبه و دخله العجب. خصال، ص 112، باب 3، حديث 86.

______________________________

[1] وسائل الشيعة- ج 1، ص 78، «كتاب طهارت» «ابواب مقدمه عبادات»- باب 23، حديث 18.

[2] پاورقى 27 صفحه 74.

[3] حديث 1، پاورقى 32.