مى‌شود، و از براى نفس ملكه راسخه نوريه پيدا مى‌شود كه به واسطه آن از مقام صبر ترقى مى‌كند و به مقامات عاليه ديگر نايل مى‌شود. بلكه صبر در معاصى منشأ تقواى نفس شود، و صبر در طاعات منشأ انس به حق گردد، و صبر در بليّات منشأ رضا به قضاى الهى شود. و اين‌ها از مقامات بزرگ اهل ايمان، بلكه اهل عرفان، است. و در احاديث شريفه اهل بيت عصمت [ستايش‌] بليغ از صبر گرديده، چنانچه در كافى شريف سند به حضرت صادق- سلام اللّه عليه،- رساند:

قال: الصّبر من الإيمان بمنزلة الرّأس من الجسد، فإذا ذهب الرّأس، ذهب الجسد، و كذلك إذا ذهب الصّبر، ذهب الإيمان. [1] فرمود: «صبر نسبت به ايمان به مثابه سر است نسبت به بدن. پس وقتى رفت سر، جسد برود، و همين طور وقتى كه صبر رفت، ايمان برود.» و در حديث ديگر سند به حضرت سجاد، على بن الحسين، عليهما السلام، رساند، قال: الصّبر من الإيمان بمنزلة الرّأس من الجسد، و لا إيمان لمن لا صبر له. [1] و احاديث بسيار در اين باب است كه ما پس از اين به مناسبت به ذكر بعضى از آن مى‌پردازيم.

صبر كليد ابواب سعادات و سر منشأ نجات از مهالك است. بلكه صبر بليّات را بر انسان آسان مى‌كند و مشكلات را سهل مى‌نمايد و عزم و اراده را قوّت مى‌دهد و مملكت روح را مستقل مى‌نمايد. و جزع و بيتابى علاوه بر عارى كه خود دارد و كاشف از ضعف نفس است، انسان را بى‌ثبات و اراده را ضعيف و عقل را سست مى‌كند. جناب محقق خبير خواجه نصير، قدّس اللّه سرّه، فرمايد: و هو (أى الصّبر) يمنع الباطن عن الاضطراب، و اللّسان عن الشّكاية، و الأعضاء عن الحركات الغير المعتادة. [2] يعنى «صبر جلوگيرى كند باطن را از بيتابى، و زبان را از شكايت، و اعضا را از كارهاى خلاف عادت.» و بعكس انسان غير صابر باطن و قلبش مضطرب و وحشتناك است و دلش لرزان و متزلزل است. و اين خود بليّه‌اى است فوق بليّات و مصيبتى است بالاترين مصيبتها كه سربار انسان مى‌شود و راحتى را از انسان سلب مى‌كند. اما صبر تخفيف مى‌دهد مصيبت را، و قلب غالب مى‌شود بر بليّات و اراده قاهر مى‌شود بر مصيبات وارده. و همين طور انسان غير صابر و بى‌شكيب زبانش به شكايت پيش هر كس و ناكس باز شود، و اين علاوه بر

[1] امام سجاد (ع) فرمود: «نسبت صبر به ايمان همچون نسبت سر است به تن. و هر كه صبر ندارد ايمان ندارد.» اصول كافى، ج 2، ص 89، «كتاب ايمان و كفر»، «باب صبر»، حديث 4.

______________________________

[1] اصول كافى، ج 2، ص 87، «كتاب ايمان و كفر»، «باب صبر»، حديث 2.

[2] اوصاف الاشراف ص 107، فصل 5، باب 3.