و در احاديث حضور قلب مى‌آيد كه نماز به قدر حضور قلب مقبول است و هر چه قلب غفلت داشته باشد به همان اندازه نماز را قبول نمى‌كنند. و تا اين ادب كه ذكر شد ملحوظ نشود، ذكر قلبى حاصل نگردد و قلب از سهو و غفلت بيرون نيايد.

و در حديث است كه حضرت صادق عليه السلام فرمود: فاجعل قلبك قبلة للسانك لا تحرّكه الّا باشارة القلب.[49] و قبله شدن قلب و تبعيّت لسان و ساير اعضاء از آن صورت نگيرد، مگر با ملحوظ داشتن اين ادب. و اگر اتّفاق افتد حصول اين امور بدون اين ادب، از نوادر است و انسان نبايد به آن مغرور شود.

فصل هشتم در بيان حضور قلب است‌

يكى از مهمّات آداب قلبيّه كه شايد كثيرى از آداب مقدّمه آن باشد و عبادت را بدون آن روح و روانى نيست و خود مفتاح قفل كمالات و باب الأبواب سعادات است و در احاديث شريفه از كمتر چيزى اين قدر ذكر شده و به كمتر ادبى اين قدر اهمّيّت داده شده، حضور قلب است. و ما گرچه در رساله سرّ الصّلاة[50] و هم در كتاب اربعين [1] از آن مستوفى ياد نموديم و

______________________________
[1] كتاب اربعين (شرح اربعين حديث) از آثار جناب مؤلف قدّس سرّه الشريف مى‌باشد كه نوشتن آن در محرّم 1358 هجرى قمرى به انجام رسيده است. در مقدمه اين كتاب شريف بعد از حمد و صلاة و دعا آمده است: «و بعد، اين بنده بى‌بضاعت ضعيف مدّتى بود با خود حديث مى‌كردم كه چهل حديث از احاديث اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام كه در كتب معتبره اصحاب و علماء رضوان اللّه عليهم ثبت است جمع آورى كرده و هر يك را به مناسبت شرحى كند كه با حال عامّه مناسبتى داشته باشد، و از اين جهت آن را به زبان فارسى نگاشته كه فارسى زبانان نيز از آن بهره برگيرند، شايد ان شاء اللّه مشمول‌

[49] - پاورقى 31.

[50] - پاورقى 2.