سلوك‌[1] و حقيقت معراج قرب محبوب است.[2] و آنچه گفته شد كه براى نماز باطن و صورت غيبيّه ملكوتيّه است، علاوه بر آن كه موافق ضربى از برهان و مطابق مشاهدات اصحاب سلوك و رياضت است، آيات و اخبار كثيره عموما و خصوصا نيز دلالت بر آن دارد، و ما به ذكر بعضى از آن اين اوراق را متبرّك مى‌كنيم.

از آن جمله قول خداى تعالى است: يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً و ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ انَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعيداً.[3] آيه شريفه دلالت كند كه هر كسى اعمال خوب و بد خود را حاضر مى‌بيند و صورت باطنيّه غيبيّه آنها را مشاهده كند. چنانچه در آيه شريفه ديگر فرمايد: وَ وَجَدُوا ما عَمِلوُا حاضِراً.[4] و در آيه ديگر فرمايد: فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَه‌ ... الخ‌[5] دلالت كند بر آن كه نفس اعمال را معاينه كند.

و اما احاديث شريفه در اين مقام بيشتر از آن است كه در اين صفحات بگنجد و ما به ذكر بعض آن اكتفا مى‌كنيم.

از آن جمله در وسائل سند به حضرت صادق سلام اللّه عليه رساند، قال: من صلّى الصّلوات المفروضات في اوّل وقتها و أقام حدودها، رفعها الملك الى السّماء بيضاء نقيّة، تقول: حفظك اللّه كما حفظتنى استودعتني ملكا كريما.

و من صلّاها بعد وقتها من غير علّة و لم يقم حدودها، رفعها الملك سوداء مظلمة، و هي تهتف به: ضيّعتني ضيّعك اللّه كما ضيّعتني و لا رعاك اللّه كما لم ترعني.[6]

[1] اشاره است به بعضى روايات، از آن جمله اينكه رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله فرمود: جعل قرّة عيني في الصّلاة. فروع كافي، ج 5، ص 321،« كتاب النّكاح»،« باب حبّ النّساء»، حديث 7.

[2] - اشاره است به روايتى از رسول اللّه( ص) كه فرمود: الصّلاة معراج المؤمن. اعتقادات، مرحوم علّامه مجلسى، ص 29.

[3] -« روزى كه هر كس عمل نيك خويش را حاضر بيند و دوست مى‌دارد بين او و آنچه بد كرده فاصله دورى مى‌بود.»( آل عمران- 30)

[4] -« و آنچه را كرده‌اند حاضر بينند.»( كهف- 49)

[5] -« پس هر كس به وزن ذرّه‌اى كار نيك كرده باشد آن را مى‌بيند.»( زلزال- 7)

[6] -« كسى كه نمازهاى واجب را در اوّل وقت ادا كند و حدود آنها را حفظ نمايد، فرشته آن را سپيد و پاكيزه به آسمان برد. نماز( به نمازگزار) گويد: خدا تو را نگاه دارد همان گونه كه مرا نگاه داشتى، مرا به ملكى بزرگوار سپردى. و كسى كه نمازها را بى‌سبب به تأخير اندازد و حدود آنها را حفظ نكند، فرشته نماز او را سياه و تاريك به آسمان برد در حالى كه نماز با صداى بلند به نمازگزار گويد: مرا ضايع كردى، خداى تو را ضايع كند آن‌چنان‌كه مرا ضايع كردى، و خدا تو را رعايت نكند، آن‌چنان‌كه تو مرا رعايت نكردى.»- وسائل الشيعة، ج 3، ص 90،« كتاب الصّلاة»،« أبواب المواقيت»، باب 3، حديث 17.( با اختلافى اندك).