«ثابت» و «ربّ» و امثال آن به اسماء ذاتيّه نزديكتر به نظر مى‌آيد، شايد براى احاطه آنها باشد، زيرا كه اين‌ها از امّهات اسماء هستند. و اللّه العالم.

تنبيه [اقوال و احتمالات درباره مراد از عالمين در رب العالمين‌]

در لفظ و اشتقاق و معنى «عالمين» اختلاف عظيم واقع است. چنانچه بعضى گفته‌اند «عالمين» جمع است و مشتمل بر جميع اصناف خلق است از مادّى و مجرّد، و هر صنفى خود عالمى است. و اين جمع از جنس خود مفرد ندارد و اين قول مشهور است.

و بعضى گفته‌اند كه «عالم»، به فتح لام، اسم مفعول و «عالم»، به كسر، اسم فاعل است، و «عالمين» به معناى «معلومين» است و اين قول علاوه بر آن كه خود في حدّ نفسه بى‌شاهد و بعيد است، اطلاق «ربّ المعلومين» بسيار بارد و بى‌مورد است.

و اشتقاق آن را بعضى از «علامت» دانسته‌اند. و در اين صورت بر تمام موجودات اطلاق شود، زيرا كه همه علامت و نشانه و آيه ذات مقدّسند. و «واو» و «نون» به اعتبار اشتمال بر ذوى العقول و تغليب آن است بر ديگر موجودات.

و بعضى او را مشتق از «علم» دانسته‌اند. و در هر صورت، اطلاق آن بر جميع موجودات صحيح است، چنانچه اطلاق بر ذوى العقول نيز وجيه است. ولى «عالم» اطلاق بر «ما سوى اللّه» شود، و بر هر صنف و هر فرد نيز گاه اطلاق شود. و اگر آن كس كه «عالم» را بر هر فرد و صنف اطلاق كند از اهل عرف و لغت باشد، به اعتبار آن كه هر فردى علامت ذات بارى است- و فى كُلِّ شَىْ‌ءٍ لَهُ آيَةٌ.[397] و اگر عارف الهى باشد، به اعتبار آن كه هر موجودى ظهور اسم جامع و مشتمل كلّ حقايق است به طريق ظهور احديّت جمع و

[397] - و في كلّ شي‌ء له آية( شاهد) تدلّ على انّه واحد.( در هر چيز خدا را آيتى است، كه دلالت كند بر اينكه او يكتاست.) كشف الاسرار، ميبدى، ج 1، ص 436. برخى اين بيت را از« ابو العتاهيه» دانسته‌اند.