ولی با بیان بالا ما میتوانیم خود را از اینکه غایت و هدف را ملاک قرار دهیم بینیاز سازیم (هر چند خود بدانها معتقدیم) و بگوییم ملاک این تقسیم امری است مربوط به ماهیت ادراکات بشری. پس تقسیم حکمت به نظری و عملی، در حقیقت تقسیم علم و ادراک است به حقیقی و اعتباری.

نکته دیگر اینکه: اینکه میگوییم علوم عملی علوم اعتباری هستند، مقصود مسائل اصلی آن علوم یعنی نتایجی است که در آن علوم از استدلالات گرفته میشود، امّا پارهای از مقدمات مورد استفاده آن علوم مقدمات نظری میباشند. این مطلب را بوعلی در اشارات و شفا تصریح کرده است. بسیاری از مسائل برهانی یا تجربی در علوم اخلاقی و اجتماعی از نظر تعیین وظایف و تکالیف مورد استفاده قرار میگیرد.

نکته دیگر: گفتیم در حکمت عملی متعلّق ادراک «باید» هاو «نباید» هاست. پس نوع این ادراکات از نوع ادراکات انشائی است نه خبری. البته این مطلب نباید سبب اشتباه گردد که پس در این علوم هر چه هست انشاء است نه خبر، بلکه مقصود این است که واقعیت آن ادراکات واقعیت انشائی است و امّا در علوم که مطرح میشود و صورت کلّی مییابد جنبه خبری پیدا میکند و واقعیت این چیزها خبر از انشائات و ادراکات اعتباری نفس است. مثلًا نفس به حسب حکم اعتباری خود حکم میکند به بایستی راستی و نبایستی دروغ. وقتی که این حکم نفس در سطح علوم عملی طرح میشود، به این صورت است که راستی لازم و واجب است و دروغ ممنوع است، یا میگوییم: راستی نیک است و دروغ بد است. این لزوم و ممنوعیتی که از آن خبر میدهیم و یا آن نیکی و بدی که از آن خبر میدهیم هر چند به حسب ظاهر لفظ، خبر از یک صفت واقعی راست و دروغ است امّا در واقع خبر از رابطه نفس با آنهاست. حقیقت معنی این است که نفس ما حکم میکند به بایستی و نبایستی آنها یا آنکه نفس در مرتبه وجدان خود راستی را میپسندد و از دروغ تنفر دارد. این است که مفاهیم این علوم همه نسبی هستند و روابط موضوع و محمول در این علوم در واقع و حقیقت، روابط میان آن معانی و نفس است نه روابط میان وجود خارجی آن اشیاء و برخی صفات خارجی.

نکته دیگر: آیا ادراکات اعتباری انسان محدود است به فعالیتهای خاصّ انسانی او و یا در فعالیتهای در سطح پایینتر که با حیوانات در آنها مشترک است نیز از این ادراکات استفاده میکند؟ و به تعبیری جامعتر آیا ادراکات اعتباری از مختصّات انسان است یا در حیوانات نیز وجود دارد؟

چنانکه دانسته شد ریشه ادراکات اعتباری فعالیت اختیاری و ارادی است. هر فعالیت ارادی