نداریم که او فقیه بزرگی بوده است و حال آنکه او را ندیدهایم، و اگر هم میدیدیم نمیتوانستیم مستقیماً از ضمیر او آگاه شویم. اما کتاب جواهر او دلیل قاطعی است بر اینکه مؤلف آن فقیه بزرگی بوده است.

ممکن است کسی بگوید قطع و علمی که ما در این گونه مسائل داریم به این معنی نیست که هیچ گونه احتمال خلافی در کار نیست بلکه به این معنی است که احتمال خلاف در حساب احتمالات آنقدر ضعیف است که هیچ عقل سلیمی آن را به حساب نمیآورد. احتمال خلافی که در کار است احتمال تصادف و اتفاق است. مثلًا در مورد کتاب جواهر، ما قاطع هستیم که مؤلف آن فقیه بزرگی بوده اما نه به این معنی که هیچگونه احتمال اینکه او فقیه نبوده و این نوشتهها از روی تصادف و اتفاق تنظیم شده باشد ندهیم؛ خیر، احتمال اینکه مؤلف جواهر فقیه نبوده و نوشتهها تصادفا تنظیم شده است وجود دارد ولی به قدری آن احتمال ضعیف است که قابل به حساب آمدن نیست و لهذا میگوییم قطع و علم داریم که صاحب جواهر فقیه بزرگی بوده نه ظنّ و گمان. احتمال تصادف در این گونه موارد به شکل یک کسر از عددهایی که ما میشناسیم از قبیل یکصدم، یکهزارم، یک میلیونیم، یک میلیاردم و غیره نیست، بلکه به صورت کسر از یک عددی است که در وهم ما نمیگنجد، مثل اینکه فرض کنیم عدد 1 را رسم کنیم و در طرف راست آن آنقدر صفر بگذاریم که به کره ماه برسد، احتمال تصادف در این گونه موارد از قبیل یک احتمال در مقابل این عدد غیر قابل تصور از احتمالات است ولی به هر حال همین اندازه احتمال هست.

ما بعداً درباره این مطلب بحث خواهیم کرد. در اینجا همین قدر میگوییم این اندازه احتمال که قابل به حساب آمدن نیست مانعی ندارد. ما این گونه احتمالات را که فقط با یک نیروی عظیم ریاضی میتوانیم وجود آنها را کشف کنیم، نه اینکه در وجدان خود چنین احتمالاتی را احساس نماییم، درباره هر مؤلف و نویسندهای میتوانیم بدهیم. مثلًا میتوانیم احتمال بدهیم (همین نوع احتمال) که سعدی با همه این آثار ذوقی و ادبی یک ذره ذوق ادبی نداشته و تصادفا این نثر و نظمها بر زبانش جاری شده است، یا بو علی بویی از فلسفه و طب نبرده است و تصادفا و بدون توجه که قلم را روی کاغذ میکشیده یک سلسله مسائل منظم و نقل اقوالهای صحیح و تحقیقات قابل استفاده از آب در آمده است، و همچنین صاحب جواهر که جواهر را مینوشته است.