قیاس اقترانی

چنانکه دانستیم در قیاس اقترانی نتیجه در مقدمتین پراکنده است؛ مقدمهای که مشتمل بر اصغر است «صغری» نامیده میشود و مقدمهای که مشتمل بر اکبر است «کبری» خوانده میشود و البته همان طوری که قبلًا اشاره شد خود مقدّمتین که مولّد نتیجه هستند نمیتوانند نسبت به یکدیگر بیگانه باشند، وجود یک «رابط» یا «حد مشترک» ضرورت دارد و نقش اساسی به عهده «حد مشترک» است؛ یعنی حد مشترک است که اصغر و اکبر را به یکدیگر پیوند میدهد. این رابط و حد مشترک اصطلاحاً «حد وسط» نامیده میشود. مثلًا در قیاس ذیل:

آهن فلز است.

فلز در حرارت منبسط میشود.

پس آهن در حرارت منبسط میشود.

«فلز» نقش رابط و حد وسط و یا حد مشترک را دارد. حد وسط یا حد مشترک ضرورتاً باید در صغری و کبری تکرار شود؛ یعنی هم باید در صغری وجود داشته باشد و هم در کبری، و چنانکه میبینیم مجموعاً صغری و کبری از سه رکن تشکیل میشوند که اینها را «حدود قیاس» مینامند:

1. حد اصغر.

2. حد اکبر.

3. حد وسط یا حد مشترک.

حد وسط، رابطه پیوند اکبر به اصغر است و هم اوست که در هر دو مقدمه وجود دارد و سبب میشود که مقدمتین با یکدیگر بیگانه نباشند.

اکنون میگوییم قیاس اقترانی به اعتبار «نحوه قرار گرفتن حد وسط در صغری و کبری» چهار صورت و شکل مختلف پیدا میکند که به شکلهای چهار گانه معروف است.