عکس

یکی دیگر از احکام قضایا «عکس» است. هر قضیهای از قضایا اگر صادق باشد، دو عکس هم از آن صادق است: یکی عکس مستوی و دیگر عکس نقیض.

عکس مستوی این است که موضوع را به جای محمول، و محمول را به جای موضوع قرار دهیم. مثلًا آنجا که میگوییم: «انسان حیوان است» عکس کرده و بگوییم: «حیوان انسان است». ولی عکس نقیض طور دیگر است و آن به دو نحو است: یکی این که هم موضوع و هم محمول را تبدیل به نقیضشان کنیم و آنگاه جایشان را عوض نماییم. مثلًا در قضیه «انسان حیوان است» بگوییم: «لا حیوان لا انسان است».

نوع دیگر این است که نقیض محمول به جای موضوع، و خود موضوع به جای محمول قرار گیرد اما به شرط اختلاف در کیف، یعنی به شرط اختلاف در ایجاب و سلب. علیهذا عکس نقیض قضیه «انسان حیوان است» این است که: «لا حیوان انسان نیست».

مثالهایی که ما برای عکس مستوی و عکس نقیض ذکر کردیم هیچکدام از قضایای محصوره نبود، زیرا قضیه محصوره- چنانکه گفتیم- باید مقرون باشد به بیان کمیت افراد، پس باید کلماتی از قبیل «هر» یا «همه» یا «بعض» یا «پارهای» که قبلًا گفتیم «سور» نامیده میشوند بر سر موضوع قضیه آمده باشد مانند: «هر انسانی حیوان است» یا «بعضی از حیوانها انسان هستند»؛ و از طرف دیگر قضایای معتبر در علوم همان قضایای محصوره است. پس لازم است اکنون با توجه به قضایای محصوره شرایط عکس مستوی و عکس نقیض را بیان کنیم.

عکس مستوی موجبه کلیه، موجبه جزئیه است، و همچنین عکس مستوی موجبه جزئیه، موجبه جزئیه است.

مثلًا عکس مستوی «هر گردویی گرد است» این است که «بعضی از گردها گردو هستند» و عکس مستوی «بعضی از گردها گردویند» این است که «بعضی از گردوها گردند».

عکس مستوی سالبه کلیه، سالبه کلیه است؛ مثلًا عکس مستوی «هیچ عاقلی