محال است.

این است که گفتهاند لازمه این نظریه این است که هیچ موجود سریع السیری مانند اتومبیل به هیچ موجود بطیء السیری مانند مورچه نرسد و یا هیچ متحرّکی به هیچ واقفی نرسد زیرا واقعا بنابراین نظریه حرکت صورت نمیگیرد.

امّا برهان تناسب: هر جا که «غیر متناهی» موجود باشد «متناهی» هم موجود است، زیرا غیر متناهی از انواع کثرت است و کثرت از وحدت فراهم میشود یعنی هر کثیر مجموعی از واحدهاست. فرض میکنیم که یک عدد معین- مثلًا هزار عدد- از اجزاء را از جسم جدا میکنیم. این تعداد یا حجمی به وجود میآورند و یا به وجود نمیآورند. اگر حجمی به وجود نیاورند پس هر اندازه دیگر هم بر آنها اضافه کنیم حجمی پیدا نخواهد شد ولو غیر متناهی اضافه شود، زیرا از ضمّ هیچ به هیچ، شیء به وجود نمیآید، همچنانکه از ضمّ صفر به صفر عدد پیدا نمیشود. و امّا اگر حجمی پدید آید، آن حجم مقدار معینی خواهد بود (مثلًا یک میلیمتر مکعّب)، پس قاعدتا حجمی که دو برابر این حجم باشد مشتمل بر اجزائی دو برابر است و حجمی که ده برابر است مشتمل بر اجزائی است که از لحاظ عدد ده برابر است و همین طور ...؛ پس هر جسمی را که در نظر بگیریم چون حجم معینی دارد، از نسبت حجم آن جسم با حجم جسمی که از مجموعهای متناهی از اجزاء به دست آوردهایم میتوانیم نسبت عدد اجزاء تشکیل دهنده هر دو جسم را به دست آوریم و سپس نفس عدد اجزای تشکیل دهنده جسم را.

و اعتذار نظّام به امکان طفره و تداخل،

به حکم بدیهی عقل باطل است.

شرح: میگویند که نظّام در جواب برهان قطع مدّعی شده است که طفره حاصل میشود و در جواب برهان تناسب مدّعی شده است که تداخل صورت میگیرد.

طفره عبارت است از اینکه جسم که در نقطهای از یک مسافت قرار دارد بخواهد به نقطهای دیگر منتقل شود که میان او و آن نقطه فاصله معینی وجود دارد و آن جسم بدون آنکه یکی از خطوطی [را] که منتهی به آن نقطه میشود طی کند به نقطه