در آورده و زبان را به گفتگو و مذاکره در مورد قیمت کتاب وادار کرده و دست را به جیب برده و انواع ریزه کاریهای دیگر را سبب شده است.

از آنچه گفته شد معلوم شد که این قوای مختلف که در وجود انسان یا حیوان فعّالیت میکنند فعالیتشان در عرض یکدیگر نیست، بلکه در طول یکدیگر است؛ یعنی چنین نیست که همه مستقیما و مشترکا در فعل اثر داشته باشند، بلکه آنچه مستقیما اثر دارد قوای عامله است و قوای شوقیه در قوای عامله اثر میگذارد و باز قوای مدرکه در قوای شوقیه اثر میکند، پس در حقیقت سلسلهای از علل را تشکیل میدهند. ذکر این نکته لازم است که در میان قوای ادراکی، آن چیزی که از مبادی فعل است یعنی آن چیزی که قوای شوقیه و اراده را به حرکت درمیآورد قوّه خیالیه و قوّه عاقله است، قوّه خیال تمایلات شوقی و حیوانی را برمیانگیزد و قوّه عقلانی اراده عقلانی را. این مطلب نیازمند به بحث طولانی است که اکنون جای آن نیست. اجمالا اینکه «شوق»، جزئی و حیوانی است و «اراده» کلّی و انسانی است، شوق مبدأ فعالیتهای التذاذی و اراده مبدأ فعالیتهای تدبیری است.

مقدّمه چهارم

قوای مدرکه به نوبه خود سه یا چهار مرتبه دارند: مرتبه احساس، مرتبه خیال، مرتبه عاقله (بعضی قوّه واهمه را مرتبه جداگانه گرفتهاند) [1].

مقدّمه پنجم

این نکته واضح است که اینکه در گذشته گفته شد «هر فعلی غایتی دارد» به این معنی است که هر فعل و یا هر فاعلی غایت خاصّ مربوط به خود دارد، یعنی از هر فعل و هر فاعلی همان غایت مربوط به خود آن را میبایست انتظار داشت. پس اکنون که شناختیم که به طور کلّی قوای وجود انسان چند دسته است: مدرکه و شوقیه و عامله، و