قدماست، در حقیقت خود حرکت را نیازمند به علت ندانستهایم بلکه تغییر حرکت را نیازمند دانستهایم و این عین نظریه جدید است.

اکنون در اینجا در دو قسمت باید بحث کرد: یکی در اختلاف نظر قدیم و جدید در توجیه و تفسیر فلسفی مسأله حرکت، و دیگر اختلاف نظر قدیم و جدید از لحاظ نتیجه و اثر عملی.

1. قسمت اوّل : تفسیر فلسفی « حرکت » از نظر علمای قدیم و جدید

الف. نظر علمای قدیم: قدما معتقد بودند که:

اولًا، جسم مطلق یعنی جسمی که فقط جسم باشد و هیچ گونه تعین که آن را نوعی خاص از انواع جهان گرداند نداشته باشد وجود ندارد. آنها معتقد بودند که جسم یا بسیط است یا مرکب، اگر بسیط باشد حتما به شکل عنصری خاص از عناصر جهان است که آثاری مخصوص به خود دارد و اگر هم مرکب است به طریق اولی خصوصیت نوعی دارد.

ثانیاً، معتقد بودند که در هر جسمی یک مبدأ میل مستقیم باید وجود داشته باشد؛ یعنی در هر جسمی باید میل به یک حرکت مستقیم (نه منحنی) وجود داشته باشد، یا میل به سفل و مرکز (مثل آب و خاک) و یا میل به محیط و علوّ (مثل هوا و آتش).

ثالثاً، معتقد بودند که حرکت بدون محرّک- یعنی بدون علّت فاعلی- امکان پذیر نیست و نه تنها حدوث حرکت یا انقطاع حرکت یا تند شدن حرکت احتیاج به نیرو و قوّه دارد بلکه اصل حرکت ولو در یک حالت یکنواخت هم بوده باشد نیازمند به قوّه و نیرویی است که همراه وی بوده باشد.

رابعاً، معتقد بودند که در هر حرکتی از حرکات جسم، خواه مکانی و خواه کیفی و خواه وضعی و خواه کمّی، فاعل محرّک و مباشر حرکت، صورت نوعیه جسم است که در بند اوّل گفتیم در هر جسمی یک طبیعت نوعی خاص که گاهی از آن به «طبیعت» و گاه به «صورت نوعیه» تعبیر میشود وجود دارد و همان است که فاعل محرّک شیء است، و حتّی معتقد بودند که در حرکات قسریه که بر خلاف میل و طبع جسم است باز