مطلب دارد [1].

دیگر اینکه علّت عدم دوام حرکت قسری این است که هر حرکتی دائما با یک سلسله معاوقها برخورد میکند که میخواهند او را از حرکت باز دارند. اگر حرکت، طبعی باشد و نیروی معاوقهای پی در پی هر کدام کمتر از نیروی طبیعت باشد و هیچکدام نتواند در مقابل طبیعت مقاومت کند خواه ناخواه طبیعت به حرکت خود ادامه میدهد. امّا اگر حرکت طبیعت قسری باشد، نظر به اینکه حرکت طبیعت به حکم اثری است که عامل خارجی روی طبیعت گذاشته است و از طرف دیگر معاوقها در جهت مخالف آن قاسر اوّلی روی طبیعت اثر میگذارند، تدریجا اثر قاسر اوّلی خنثی میشود و طبیعت به حالت اوّل بازگشت میکند. علیهذا اگر حرکت قسری در خلأ صورت بگیرد که هیچ گونه عایقی وجود نداشته باشد برای همیشه دوام خواهد یافت.

از گفتار بعضی فلاسفه مانند بوعلی که گفتهاند: «لولا مصادمة الهواء المخروق لوصل الحجر المرمی الی سطح الفلک» [2] مطلب دوم برمیآید.

ج. حرکت طبعی و قسری به حرکتهای مکانی اختصاص ندارد، در مورد سایر حرکات نیز میتوان آن را جاری دانست. مثلًا درخت چنار به طبع اوّلی در حرکت کمّی خود به طور مستقیم و رو به بالا حرکت میکند ولی تحت تأثیر یک عامل خارجی ممکن است حرکت انحرافی پیدا کند، هر چند میتوان گفت که این گونه حرکت نیز یک حرکت مکانی است نه حرکت کمّی [3] و [4]