نسبتی با یکدیگر دارند؟

3. چه رابطهای بین علّتهای خارجی و علّتهای داخلی موجود است؟

مطلب اوّل

اینکه علّتهای مادّی و صوری را «علّتهای داخلی» و علّتهای غائی و فاعلی را «علّتهای خارجی» مینامند به حسب نسبتی است که با خود معلول در نظر گرفته شده است، زیرا علّت مادّی و علّت صوری خارج از حقیقت معلول نیستند، به جهت این که چنانکه گفتیم مادّه یا علّت مادّی حامل استعداد شیء است و صورت یا علّت صوری مناط فعلیت معلول است؛ یعنی معلول در مرحله قوّه و استعداد، «مادّه» نامیده میشود و همان معلول در مرحله فعلیت، «صورت» نامیده میشود. پس هر یک از مادّه و صورت دو مرحله از یک واحد میباشند و از آنچه در جواب سؤال دوم به تفصیل خواهیم گفت جواب این سؤال روشنتر خواهد شد.

مطلب دوم

مطلب دوم خود شامل دو مطلب زیر است:

1. رابطه علّت مادّی و علّت صوری چیست؟

2. رابطه علّت غائی و علّت فاعلی چیست؟

اکنون به توضیح هر یک از این دو مطلب میپردازیم:

1. رابطه علّت مادّی و علّت صوری

مطابق آنچه گفته شد مادّه عبارت است از حامل قوّه و استعداد، و صورت عبارت است از مناط و ملاک فعلیت. در اینجا برای اینکه توضیح بیشتری داده باشیم مثالی ذکر میکنیم:

در تخم مرغ استعداد جوجه شدن هست؛ یعنی تخم مرغ حامل استعداد جوجه و به بیان دیگر مادّه جوجه است، و خصوصیت جوجهای نیز فعلیت و صورت این مادّه