زیرا وجود یا فی نفسه است یا نه؛

و وجود فی نفسه یا لنفسه است،

یا برای غیر است. و حقّ متعال وجودش

فی نفسه و لنفسه و بنفسه است [1].

وجود مطلقا (به تمام اقسامش) در ذهن، دارنده یکی

از جهات سه گانه است: وجوب، امکان، امتناع.

شرح: مقصود این است که وجود، چه محمولی باشد و در قضایای ثنائیه و بسیطه واقع شود و چه رابط باشد و در قضیه ثلاثیه و مرکبه واقع گردد، خواه ناخواه دارای یکی از این جهات سه گانه است؛ یعنی هر محمولی را به هر موضوعی نسبت دهیم، خواه آن محمول خود وجود باشد یا چیز دیگر، یکی از سه حالت را خواهد داشت: یا ثبوت محمول برای موضوع ضروری و واجب است، [یا ممکن است] و یا ممتنع. مثلًا اگر بگوییم: «الف موجود است» از یکی از سه حال خارج نیست: یا الف موجود است بالوجوب و بالضرورة، یعنی باید موجود باشد و محال است که موجود نباشد؛ و یا الف موجود است بالامکان، یعنی میتواند موجود باشد و میتواند موجود نباشد، نه وجود

این تقسیم که تقسیم مفهوم وجود از نظر ذهنی و به نحو قضیه ذهنیه است، در همین جا پایان مییابد؛ یعنی دیگر وجود محمولی و تصوّر مستقلّ وجود، به دو قسم نفسی و رابطی منقسم نمیشود. و امّا مفهوم وجود بر حسب مصادیق خارجی خود- و نه وجود ذهنی آن- تقسیم میشود به لنفسه و لغیره و بنفسه و بغیره.

یعنی اگر نظر به واقعیت وجود بیاندازیم، وجود یا مستقلّ است یا رابط؛ وجود مستقل وجود واجب است و وجود رابط وجود ماسوا مطلقا.

آنگاه وجود رابط به این معنی بر دو قسم است: یا بی نیاز از محل و موضوع است و یا نیازمند به آن؛ اوّلی را میتوانیم «وجود نفسی» و دومی را «وجود رابطی» بنامیم.