سلوب است نه مربوط به خود سلوب و اساساً خود سلوب از آن جهت که حکم سلبی هستند معانی حرفیهاند و حکمی ندارند.

امّا اعدام که جنبه تصوّری و معنای اسمی همین سلوب هستند البته حکم دارند و «خارج» ظرف خود آنها اعتبار میشود، زیرا بالضروره وقتی که میگوییم فلان شیء حادث است یعنی مسبوق به عدم زمانی است؛ یعنی زمان را به دو قسمت تقسیم میکنیم: قسمتی که ظرف عدم شیء است و قسمتی که ظرف وجود شیء است؛ یعنی برای خود عدم، ظرف زمان اعتبار میکنیم؛ و یا اگر میگوییم: «زید لا حجر است» در واقع زید را مصداق عدم حجر اعتبار میکنیم.

این گونه اعتبارات در این موارد، اعتبارات ثانوی است؛ یعنی اوّل مرتبهای از وجود را از مرتبه دیگر سلب میکنیم به سلب تحصیلی و دوباره برمیگردیم و از همین سلب، مفهومی میسازیم که مفهوم «عدم» است و این مفهوم را موضوع یا محمول قرار میدهیم و «خارج» را ظرف آن اعتبار میکنیم. پس در حقیقت، چه در موردی که یک عدم طولی برای موجودی اثبات میکنیم و میگوییم: «این موجود، حادث است» و چه در موردی که یک عدم عرضی برای موجودی اثبات میکنیم مثلًا میگوییم: «زید لا انسان است» در وهله اوّل سلبهایی بودهاند که به این صورت درآمدهاند. ولی تنها این جهت کافی نیست برای اینکه ذهن بتواند یک مفهومی را که نام آن «عدم» است بسازد، زیرا قبلًا گفتیم مفهوم بدون مصداق ممکن نیست، بلکه یک جهت دیگر هم دخالت دارد و آن اینکه بعد از آنکه ذهن یک مرتبهای از وجود را از مرتبه دیگر سلب کرد و از طرفی از خود سلب صورتگیری کرد آنگاه ذهن انسان چنین فرض میکند که آن مرتبه وجود که این موجود و یا صفت این [موجود] از او سلب شده است خودش مصداق همان سلب و عدم است. از این نظر هر مرتبه از مراتب موجود که فاقد مرتبه دیگر است عین فقدان و عدم موجود دیگر اعتبار میشود. پس اینکه میگوییم «زید مسبوق به عدم زمانی است» و خود عدم را در ظرف زمان اعتبار میکنیم به این جهت است که سایر موجودات قبلی زمانی را مصداق عدم زید اعتبار کردهایم و البته آنها مصداق حقیقی عدم زید نیستند، بلکه مصداق مجازی آن هستند و این همان مطلبی است که قبلًا گفتیم که عدم بالعرض در خارج است نه عدم بالذات.

نکتهای که باید یادآوری کنیم این است که وقتی میگوییم «مصداق عدم یک شیء، سایر اشیاء است» نه به این معنی است که مفهوم «عدم» مستقلا عنوان آن اشیاء