آری، بنابر نظریه گذشته، در باب وجود میشد چنین گفت که وجود، صفت یک شیء واقعیتدار است در خارج، ولی خودش موجود نیست، شبیه- و نه عین- آنچه در مورد «قاعده فرعیه» گفته شده است که: «ثبوت شیء لشیء فرع ثبوت المثبت له لا الثّابت» و هرگاه موصوف، خارجیت داشته و موجود باشد کافی است برای اینکه صفت هم به تبع او خارجیت داشته باشد به اینکه فیالمثل «خارج» ظرف خودش باشد. ولی چگونه ممکن است که- چنانکه مقتضی این نظریه است- نه خود صفت موجود باشد و نه موصوف و در عین حال ظرف این صفت «خارج» باشد؟

پاسخ صحیح این سؤال این است که عدم هر چند بالذات در خارج موجود نیست ولی بالعرض و المجاز در خارج موجود است. برای توضیح بیشتر ناگزیر از ذکر دو مقدّمه زیر هستیم:

مقدّمه اوّل

به طور کلّی مفهوم ذهنی عین حکایت است و متقوّم است به اینکه از چیزی و واقعیتی حکایت کند، خواه آن چیز واقعیت ذهنی باشد و خواه واقعیت خارجی باشد؛ و خواه آنکه این حکایت، بالذات باشد- یعنی عین معنی تصوّر شده از این مفهوم ذهنی در خارج محقّق باشد- و یا آنکه این حکایت بالعرض باشد. اساساً معنی ندارد که ذهن مفهومی را بسازد که آن مفهوم هیچ گونه مصداقی نداشته باشد، نه بالذات و نه بالعرض، نه در درون نفس انسان و نه در خارج از نفس انسان. بنابر این آنچه در ابتدای این فصل گفته شد که «عدم مصداقی ندارد» باید اینطور توجیه شود که عدم، مصداق بالذات ندارد و امّا چگونه ممکن است که ذهن بدون ملاک و بدون مناط، یک مفهومی را از پیش خود بسازد [1].