ماهیاتی گر چه معدوماند ولی منفی نیستند.

پس بین وجود و ثبوت و نیز بین نفی و عدم، عموم و خصوص مطلق است [1] امّا بین ثبوت و عدم، عموم و خصوص من وجه است [2] و [3]، زیرا:

1. بعضی از ثابتها موجودند، مانند زیدی که اکنون در خیابان میرود.

2. بعضی از ثابتها معدوماند، مانند انسان دو سر.

3. بعضی از معدومها منفی هستند، مانند شریک الباری.

امّا از نظر حکما مسلّم است که وقتی چیزی موجود نیست قطعا چیزی نیست که موجود نیست نه اینکه چیزی هست ولی موجود نیست؛ و لذا وجود و ثبوت، مرادف یکدیگرند و فرقی بین آنها نیست همچنانکه عدم و نفی نیز مرادف یکدیگرند و فرقی بین آنها نیست. از نظر حکما تفکیک بین وجود و ثبوت حرفی است پوچ و غیر منطقی، زیرا اشیائی که متکلّمین آنها را منفی دانستهاند اصولا شیء نیستند. چیزی که موجود نیست، اصلا لا شیء مطلق است و اطلاق لفظ «ثبوت» بر آن غلط است و لذا در مورد چیزی که موجود نیست دیگر این بحث مطرح نمیشود که آیا ثابت است و موجود نیست و یا اینکه ثابت هم نیست.

از یک نظر دیگر میتوان گفت که این بحث، یک بحث لفظی است و مربوط به لغت است که مثلًا در لغت، آیا «وجود» و «ثبوت» و نیز «عدم» و «نفی» مرادف یکدیگرند و یا اینکه ثبوت، اعمّ از وجود و عدم اعمّ از نفی است. البتّه واضح است که اگر بحثی صرفا جنبه لغوی داشته باشد مربوط به فلسفه نیست بلکه مربوط به لغت است و بس. امّا این بحث، صرفا جنبه لفظی ندارد و از آنچه در شروع این بحث گفتیم و با گفتههای متکلّمین نیز وفق میدهد [4] معلوم میشود که این بحث مربوط است به مغایرت و انفکاک ماهیت از وجود در ظرف خارج، پس جدّا جنبه معنوی دارد و مقصود از آن این است که آیا ماهیات ممکنه در عین اینکه معدوم هستند به گونهای هستند که منشأ برخی آثار میباشند و مرتبهای از مراتب نفس الامر را اشغال کردهاند یا نه؟