شده است که «تعقّل الشیء لغیره یتضمّن تعقّله لنفسه» [1] در اینجا هم میگوییم که «ظهور الشیء لغیره فرع ظهوره لنفسه» [2] از طرف دیگر هم میدانیم که معقولیت و معلومیت همان «ظهور شیء لشیء» است، پس «ظهوره لنفسه عین معقولیته لنفسه» [3].

از اینجا میتوان حدس زد که علاوه بر اینکه مقدّمه اول مرحوم آخوند در اسفار- که میگوید صورت بر دو قسم است: صورت مادّی و صورت مجرّد، و صورت مادی نمیتواند معقول بالفعل باشد ولی صورت مجرّد میتواند معقول بالفعل باشد- جزء مقدّمات این برهان است [4]، خود این برهان هم ساده نیست.

بعلاوه در اینجا یک سؤال باقی میماند و آن اینکه بنابر این قاعده، معقولیت اجسام برای ذات واجب چه صورتی پیدا میکند؟ آیا اجسام در مرتبه ذات خودشان مثل مجرّدات از مراتب علم باری هستند؟ همان طور که حاجی در منظومه میگوید:

یا اینکه اجسام از مراتب علم نیستند؟ کما اینکه از بعضی کلمات صدرا در اسفار ظاهر است، که از سطح این مباحث خارج است. ولی به هر حال در معلوم بودن اجسام در سایر مراتب علم سخنی نیست.