معقول نیست، و به صفتی که به حسب آن صفت عین معقولیت و عین اضافه به عاقل است و به حسب این صفت منحل نمیشود به ماهیتی و اضافهای، بلکه عین اضافه و از مقوله مضاف است [1].

از طرف دیگر اگر مقدّمه سوم را بپذیریم و بگوییم معقول بالفعل منحلّ نمیشود به ذات و صفتی، بلکه یک ذات بیشتر نیست، باز هم جای این سؤال هست که این ذات که دارای این اضافه است آیا این اضافه از نحوه وجودش انتزاع میشود و یا اینکه این اضافه عین ماهیتش است (پس مقدّمه سوم نیز مغنی از مقدّمه دوم نیست).

ظاهرا علّت خلط نمودن بین دو مقدمه این است که در هر دو مقدّمه بحث روی این مطلب است که آیا ذات معقول عین این اضافه (یعنی معقولیت) است یا نه، و حال آنکه دو مطلب است: در یک مقدّمه بحث از این است که آیا ذات و ماهیت «معقول» منحل میشود به ماهیتی و اضافهای که از نحوه وجودش انتزاع میشود؛ و در مقدّمه دیگر بحث در این است که آیا واقعیت «معقول» منحل میشود به معروضی در خارج و عارضی که آن عارض، صفت «معقولیت» و یا ماهیتی است که از وجود آن ماهیت صفت معقولیت انتزاع میشود؟ به عبارت دیگر در مقدّمه دوم بحث در این است که آیا اضافه «معقولیت» زائد بر ماهیت- و نه وجود- «معقول» است یا نه؛ و در مقدّمه سوم بحث در این است که آیا معقولیت زائد بر وجود- و به طریق اولی زائد بر ذات- معقول است یا نه؟ در یکی سخن از بساطت و ترکب وجودی و در یکی دیگر سخن از بساطت و ترکب عقلی است.

پس ما میتوانیم بگوییم که «المعقول لا ینحلّ فی الخارج الی ذات وصفة