ادلّه منکرین اتّحاد عاقل و معقول

ادلّه این گروه صرفا این است که اتحاد بین دو موجود را به کلّی منکرند و تنها چیزی را که میتوانند قبول کنند یکی تغییرات استحالهای است که «تغییرات کیفی» نامیده میشود و دیگری هم «کون و فساد» است. ما قبلًا در ضمن بیان مقدّمات، دلیل کسانی را که اتّحاد بین دو موجود را منکرند بیان کردیم و لازم به تکرار نیست.

ادلّه قائلین به اتّحاد عاقل و معقول

دلیل قائلین به اتّحاد عاقل و معقول این است که میگویند وقتی که ما نظر به حیثیت معقول میکنیم میبینیم آنچه را که به نام «صور معقوله» نامیدهایم اموری هستند که حیثیت ذات آنها جز معقولیت چیز دیگری نیست، نه اینکه این امور ذواتی باشند که دارای صفتی به نام معقولیت هستند [1]. پس معقولیت از مرتبه ذات این صور انتزاع میشود و چون عاقلیت و معقولیت، «متضایفین» هستند پس باید در یک مرتبه باشند؛ یعنی در مرتبه عاقلیت، معقولیت هم هست و در مرتبه معقولیت عاقلیت هم هست؛ یعنی یک چیز است که وقتی فعلیت پیدا میکند هم عاقل است و هم معقول؛ و به عبارت دیگر اینکه ما به نفس میگوییم «متعقّل است» عینا مانند این است که به مادّه میگوییم «متصوّر به صورت شده است». همان طور که تصوّر مادّه به صورت در مرتبه ذات مادّه نیست بلکه در مرتبه تلبیس مادّه به صورت است که همان مرتبه خود صورت است، تعقّل معقول نیز چنین است؛ یعنی نفس در مرتبه معقول، عاقل است نه در مرتبه ذات و مرتبه قبل از معقول [2].