ترکیب جسم از مادّه و صورت که هر یک نیازمند به دیگری است، زیرا محقّق شده است که مادّه در تحقّق خود نیازمند به صورت است و صورت هم در قبول تشخّصات نیازمند به مادّه است. چنین ترکیبی را «ترکیب حقیقی اتّحادی» میگویند.

مقدّمه هشتم

اتّحاد بین دو موجود بالفعل از آن جهت که بالفعل هستند ممتنع است. اگر فرض کنیم «الف» بالفعل موجود است و متحصّل، و «ب» نیز بالفعل موجود است و متحصّل، محال است که بین [این] دو موجود اتّحاد حاصل شود، زیرا واحد شدن این دو شیء به این است که دو فعلیت تبدیل به یک فعلیت بشود، و اگر این دو شیء تبدیل به یک شیء گردند یا هر دو فعلیت باقی است و یا هیچیک از این دو فعلیت باقی نیست و یا یکی از آنها باقی [است] و دیگری معدوم میشود. در صورت اوّل، وحدت حاصل نشده است و در صورت دوم چون هر دو فعلیت از بین رفته است و چیزی باقی نمانده است که بگوییم متّحد شدهاند لذا وحدتی حاصل نمیشود و اگر فرضا یک واحدی به وجود آید آن واحد شیء سومی است که با هر دو واحد اوّل و دوم مباین است. در صورت سوم نیز وحدتی به وجود نمیآید، زیرا یکی از دو فعلیت به کلی معدوم شده و دیگری باقی است؛ آن واحدی که باقی است از اوّل هم بوده است و آن یکی که از بین رفته است ارتباطی با این واحد باقیمانده ندارد [1].

پس اتّحاد بین دو موجود، دو متحصّل بالفعل امکان ندارد؛ اتّحاد همیشه بین دو امری است که یکی متحصّل و دیگری لا متحصّل است (مثل اتّحاد وجود با ماهیت) و یا بین دو امری است که هر دو لا متحصّلاند که آن هم فقط با وساطت یک امر متحصّل امکان پذیر است. پس در حقیقت باید گفت که اتحاد بین دو امر متحصّل بالفعل و همچنین اتحاد بین دو امر لا متحصّل از آن جهت که آن دو امر خودشان خودشان هستند (نه از جهت اتّحاد هر یک از اینها با یک امر سوم که متحصّل است) محال است؛ اتّحاد فقط در صورتی امکان پذیر است که یکی از دو امر، لا متحصّل باشد.