فلکی و تهیه کتابهای زیج مهارت کامل داشتند و تنها به این بس نکردند آنچه را از یونانیان گرفته بودند توسعه دهند، بلکه زیجها و رصدهای قدیمی را مورد تدقیق قرار دادند و آنها را اصلاح کردند.» [1]

بررسی تطورات و تحولات علوم اسلامی کاری است که اگر بخواهد به صورت صحیحی انجام گیرد باید وسیله خود مسلمین یعنی افرادی که در فضای فرهنگ اسلامی تنفس کرده و در این جوّ رشد علمی کردهاند و با این علوم از نزدیک آشنا هستند صورت گیرد. یک نفر مستشرق که در جوّ علمی دیگری رشد کرده و در فضای دیگری تنفس کرده است هرگز نخواهد توانست به خوبی از عهده برآید؛ و بدیهی است که انجام چنین منظوری کار یک نفر و ده نفر و کار یک سال و ده سال نیست.

آنچه ما میخواهیم در این مقاله نظری اجمالی به آن بیفکنیم «سیر فلسفه در اسلام» است؛ و البته مقصود، فلسفه به معنی خاص یعنی فلسفه اولی یا علم مابعدالطبیعه (متافیزیک) است؛ و نظر به آمیختگی فراوان منطق با فلسفه اولی ممکن است دامنه بحث به منطق هم کشیده شود، همچنانکه مباحث «نفس» نیز که به علت خاصی در قلمرو فلسفه اولی قرار گرفته است مشمول بحث ما خواهد بود. علیهذا بحث «سیر فلسفه در اسلام» شامل چهار قسمت است: امور عامّه، الهیات بالمعنی الاخص، مباحث نفس، منطق.

در میان علوم و معارف وابسته به فرهنگ اسلامی آنچه از لحاظ سیر تاریخی از همه ناشناختهتر است فلسفه است. سرّ مطلب معلوم است، ابهام و پیچیدگی مسائل فلسفی.

چیزی که کار این تحقیق را دشوارتر میسازد این است که فلاسفه اسلامی نه تنها توجهی به سیر تاریخی این مسائل نداشتهاند، احیاناً به علل خاصی موجبات ابهام و اشتباهکاری فراهم کردهاند و سخنان گمراه کنندهای از این نظر گفتهاند.

به نظر ما شیخ شهاب الدین سهروردی معروف به «شیخ اشراق» بیش از هر فیلسوف دیگری بیانات گمراه کنندهای از نظر ریشههای تاریخی مسائل ابراز داشته است.

مرحوم حاج ملا هادی سبزواری حکیم و عارف بزرگوار قرن سیزدهم نیز به نوبه