موضوع آنها در خارج وجود ندارد، و چون ثبوت محمولی برای موضوعی بدون وجود آن موضوع محال است و آن موضوع در خارج وجود ندارد پس در ذهن وجود دارد.

مثلًا میگوییم: «کوهی از طلا سنگینتر است از کوهی از سنگ به همان حجم»، یا میگوییم: «اجتماع نقیضین غیر از اجتماع ضدّین است». هر یک از این دو قضیه صادق است قطعاً؛ یعنی واقعاً صفت «سنگینتر بودن» برای کوه طلا و صفت «غیر از جمع ضدّین بودن» برای جمع نقیضین ثابت است. پس باید کوه طلا و جمع نقیضین وجود داشته باشد تا صفت مزبور برایش صادق باشد، و از طرف دیگر میدانیم در خارج ذهن نه کوه طلا وجود دارد و نه جمع نقیضین، پس ناچار باید بگوییم در ذهن موجود است [1].

پس، از آنجا که بدون وجود موضوع، نه در خارج و نه در ذهن، چنین احکامی صادق نیست و فرض این است که موضوع در خارج وجود ندارد، نتیجه گرفته میشود که موضوع در ذهن وجود دارد؛ یعنی علم و ادراک اضافه محض نیست، بلکه صورتی وجودی است در ذهن؛ و از آنجا که این احکام، صادق و مطابق با واقعند نتیجه گرفته میشود که آنچه در ذهن صورت میبندد عین ذات موضوع است و الّا علم ما جهل مرکب خواهد بود و حکم ما به ثبوت محمول برای موضوع صد در صد مربوط به خود صورت ذهنی خواهد بود و ربطی به عالم خارج از ذهن ما نخواهد داشت و حال آنکه مقصود ما این است که کوه طلا در جهان بیرون، از کوه سنگ به همان حجم سنگینتر است و هم مقصود ما این است که واقعیت اجتماع نقیضین غیر از واقعیت اجتماع ضدّین است نه اینکه صرفاً تصور ما از اجتماع نقیضین غیر از تصور ما از اجتماع ضدّین است.

2. دلیل دوّم این است که اشیاء را احیاناً به صورت «کلّی» و «عامّ» تصور میکنیم؛ یعنی آنها را به نحوی تصور میکنیم که قابل صدق بر کثیرین میباشند. مثلًا «انسان» را به نحوی تصور میکنیم که شامل افراد غیر متناهی میباشد؛ میگوییم «انسان دارای نفس ناطقه است». در این مثال، «انسان» شامل افراد غیر متناهی