مشورت کرد. در حکم خدا نمیشود مشورت کرد. آیا هیچگاه پیغمبر با اصحابش مشورت کرد که نماز مغرب را این طور بخوانیم یا آن طور؟ بلکه مسائلی پیش میآمد که وقتی درباره آنها با او سخن میگفتند، میفرمود این مسائل به من مربوط نیست، مِنْ جانبِ اللَّه چنین است و غیر از این هم نمیتواند باشد. ولی در اینگونه مسائل احیاناً پیغمبر مشورت میکند و از دیگران نظر میخواهد. پس اگر در موردی پیغمبر اکرم فرمان داد چنین بکنید، این به حکم اختیاری است که خدا به او داده است. اگر هم در یک مورد بالخصوص وحیی شده باشد، یک امر استثنایی است و جنبه استثنایی دارد نه اینکه در تمام کارها و جزئیاتی که پیغمبر به عنوان رئیس اجتماع در اداره اجتماع انجام میداد، به او وحی میشد که در اینجا چنین کن و در آنجا چنان، و در اینگونه مسائل هم پیغمبر فقط پیامرسان باشد. پس پیغمبر اکرم مسلماً دارای این شؤون متعدد بوده است در آنِ واحد.

امامت به معنی رهبری اجتماع

مسأله امامت به معنی اوّلی که عرض کردم، همین ریاست عامّه است؛ یعنی پیغمبر که از دنیا میرود، یکی از شؤون او که بلاتکلیف میماند رهبری اجتماع است. اجتماع زعیم میخواهد و هیچ کس در این جهت تردید ندارد. زعیم اجتماع بعد از پیغمبر کیست؟ این است مسألهای که اصل آن را، هم شیعه قبول دارد و هم سنّی؛ هم شیعه قبول دارد که اجتماع نیازمند به یک زعیم و رهبر عالی و فرمانده است و هم سنّی، و در همین جاست که مسأله خلافت به آن شکل مطرح است.

شیعه میگوید پیغمبر صلی الله علیه و آله رهبر و زعیم بعد از خودش را تعیین کرد و گفت بعد از من زمام امور مسلمین باید به دست علی علیه السلام باشد و اهل تسنن با اختلاف منطقی که دارند، این مطلب را لااقل به شکلی که شیعه قبول دارد قبول ندارند و میگویند در این جهت پیغمبر شخص معینی را تعیین نکرد و وظیفه خود مسلمین بوده است که رهبر را بعد از پیغمبر انتخاب کنند. پس آنها هم اصل امامت و پیشوایی را- که مسلمین باید پیشوا داشته باشند- قبول دارند منتها آنها میگویند پیشوا به آن شکل تعیین میشود و شیعه میگوید خیر، به آن شکل تعیین شد؛ پیشوا را خود پیغمبر اکرم به وحی الهی تعیین کرد.

اگر مسأله امامت در همین حد میبود (یعنی سخن فقط در رهبر سیاسی مسلمین بعد از پیغمبر بود) انصافاً ما هم که شیعه هستیم، امامت را جزء فروع دین قرار میدادیم نه اصول دین؛ میگفتیم این یک مسأله فرعی است مثل نماز. اما شیعه که قائل به امامت است، تنها به این حد اکتفا نمیکند که علی علیه السلام یکی از اصحاب پیغمبر، ابوبکر و عمر و عثمان و صدها نفر دیگر حتی سلمان و ابیذر هم یکی از اصحاب پیغمبر بودند و علی علیه السلام از آنها برتر بوده، افضل و اعلم و اتْقی و الْیق