برای یک عده که مستقیما وارد در این فن نیستند، همین مقدار کافی است که از این تاریخچه اطلاع داشته باشند که چنین تحدیای- به اصطلاح علمای کلام- یعنی مبارزه طلبی از طرف قرآن از صدر اول تا امروز شده است و هنوز هم یک نفر پیدا نشده است که یک چیزی را عرضه بدارد بگوید این همه ادعا میکنید، من یک قطعهای آوردهام، ببینید هیچ فرقی هست میان این و آنچه که شما قرآن مینامید؟ نه تنها خود مسلمین تقلید نکردهاند- و طبع اقتضا میکرد که یک چیزهایی را اقلا شبیه به آن بیاورند- غیر مسلمین هم نیاوردهاند. آنهایی که ادعای پیغمبری کردهاند و یک آیاتی شبیه قرآن بافتهاند، آن آیات که اصلا به قدری مضحک و مسخره است که- عرض کردم- عدهای در اینجا قائل به صرف شدهاند، یعنی گفتهاند قاعده طبیعی اقتضا نمیکرد که اینها اینقدر مزخرف بگویند، چون در مقام معارضه قرآن آمدهاند خدا خواسته اینها را رسوا کند، زیرا از حد یک بشر عادی هم کمتر است.

اعجاز قرآن از جنبه فکری

ولی آن مقولهای که برای عموم ما بیشتر قابل بررسی و بحث است جنبه دوم است یعنی اعجاز قرآن از جنبه معنوی یا اعجاز قرآن از جنبه علمی و فکری. جنبه اول را- قبلا هم گفتیم- واقعا شایسته است که انسان زبان عربی را یاد بگیرد فقط برای همین هدف که زیباییهای قرآن را بتواند درک کند. این دو قسمت یعنی زیبایی قرآن و جنبه فکری قرآن، یا جنبه لفظی و معنوی، البته از یکدیگر جدا هم نیست؛ یعنی آن معانی است که در این قالب زیبا آمده است و تازه این، کار را مشکلتر کرده است. به قول طه حسین در کتاب آئینه اسلام- و دیگران هم گفتهاند- شما یک نگاهی بکنید به آنچه که فصحای عرب، قبل از اسلام داشتهاند و حتی به آنچه که فصحای عرب و عجم، بعد از اسلام داشتهاند. آنجا که خواستهاند از جنبه فصاحت و بلاغت هنرنمایی کنند در چه میدانی وارد شدهاند؟ یک میدانی که نسبتا میدان طبیعی است. مثلا وقتی خواسته هنر سخنوری خودش را نشان بدهد اسب خودش را توصیف کرده، شمشیر خودش را توصیف کرده، معشوقه خودش را توصیف کرده، بزم خودش را توصیف کرده است، یک چیزهایی که احساسات عادی و طبیعی بشر آنها را خیلی خوب میشناسد. ولی موضوعات قرآن چیست؟ اینکه کسی بخواهد این معانی را در قالب زیبا بیاورد خیلی کار مشکلی است.

این نکته را توجه کنید؛ حتی عارفترین عرفای ما که در زندگی شخصی در نهایت تقوا زندگی میکردهاند وقتی میخواستهاند یک امر معنوی را بیان کنند چارهای نداشتهاند الّا اینکه آن را در لباس غزل بگویند چون غزل میدان خیلی وسیعی است برای بیان؛ یعنی وقتی میخواهند عشق به خدا و شیفتگی خودشان به معنویت را توصیف کنند باید از چشم و ابرو و زلف [استفاده کنند] و