«از آنچه گذشت نتیجه بگیرید که ایدئولوژی به طور اعم و مذهب به طور اخص از مظاهر اساسی زندگی اجتماعی هستند و کسانی که تصوّر میکنند با پیشرفت انسان و دانش او اینها از بین خواهند رفت، نه ساختمان اجتماع را درست شناختهاند و نه ماهیت ایدئولوژی و مذهب را.»

یکچنین توجیهی میخواهند بکنند. به اینها باید گفت که اگر این حرف درست باشد، با پیشرفت جامعهشناسی آقای دورکهیم، دیگر مذهب باید از بین برود، زیرا حرف دورکهیم هم معنایش این است که اعتقاد به مذهب به نوعی جهالت بر میگردد، همانطوری که حرف فویر باخ هم این جور بود، منتها فویر باخ انسان را به صورت فردی میدید، میگفت انسان بالفطره یک سلسله سرشتهای نیک و یک سلسله سرشتهای پلید دارد، بعد در جریان اجتماع چون خودش را خیلی گرفتار سرشت پلیدی خود میبیند آن سرشت پاک خود را از خودش انتزاع و جدا میکند و او را در بیرون خودش فرض و خیال میکند و ... [1]