بودهاند یا روی قبایل بدویای که در زمان ما هم میگویند تا قرن هجدهم وجود داشتهاند- و شاید الآن هم وجود داشته باشند- و به اصطلاح روی ادیان بشرهای اوّلیه انجام دادهاند؛ که میبینید در همه این کتابها مینویسند و معتقد هستند که در آن بدویترین حالات بشر هم نوعی پرستش وجود داشته است، پرستش مظاهر طبیعت امّا با عنوان یک نوع تقدّس بخشیدن به آنها. مثلًا میگویند که در برخی غارها آثاری هست، سنگها، مهرهها و تسبیح مانندها پیدا شده است که نشان میدهد بشر اوّلیه برای آن مهرهها یک نوع تقدّسی قائل بوده است، آنها را میبوسیده و برای آنها فوق العاده احترام قائل بوده است. راجع به این که آیا اینها دو نوع مذهب بوده یا هر دو یک چیز است، بحث دارند، بعضی میگویند یک چیز است و بعضی میگویند دو چیز است.

یکی دیگر از حرفهایی که راجع به اقوام اوّلیه گفتهاند مسأله توتم و توتمپرستی است. معتقدند که اقوام بدوی گذشته و بعضی از اقوام بدوی زمانهای نزدیک به زمان ما در واقع یک نوع حیوان را پرستش میکردهاند به این اعتقاد که خود را با آن حیوان از نظر نژاد یکی میدانستهاند یا اساساً خودشان را از نسل آن حیوان میدانستهاند. این عقیده که انسان از حیوان به وجود آمده است، که صورت علمیاش در داروینیسم هست، صورت غیر علمیاش در همان اقوام اوّلیه بوده است. مثلًا یک قومی نسب خودش را به گاو میرسانده، که معتقدند منشأ اوّلی گاوپرستی و این که گاو در هند تقدّس پیدا کرده این بوده که توتم اقوام هندی خیلی قدیم گاو بوده منتها بعد تطوّر پیدا کرده و آن افکار بعدی از بین رفته ولی تقدّس گاو باقی مانده است. یا مثلًا بعضی فلان مرغ را توتم خودشان میدانستهاند.

راجع به توجیه این مطلب که چگونه میشود که این فکر در مردمی پیدا میشود که ما از نسل فلان حیوان هستیم و بعد به پرستش آن حیوان میپردازند و برای آن حیوان یک قداستی و یک قدرت خارق العادهای قائل میشوند، آن حیوان را محافظ قوم و محافظ قبیله میدانند و این جور چیزها، میگویند دورکهیم معتقد بوده است که این همان تجلّی روح اجتماعی انسانهاست، به این معنا که چون واقعاً هر انسانی در خودش دو «من» احساس میکرده، یک «من» از آن جهت که من زیدم پسر عمرو- «من» ی که در مقابل آن، «من» فرد دیگر را قرار میدهند: این مال من است نه مال تو- و یک «من» دیگر که آن، من جمعی است (مثلًا برای ما که ایرانی هستیم «من ایرانی»