اشیائی که یک نوع همبستگی میانشان هست بدون آنکه شخصیت خود را از دست داده باشند و شخصیتشان در شخصیت «کل» مستحیل شده باشد. مثلًا ما مجموع درختهایی را که در یک محوطه هست «باغ» مینامیم؛ یک درخت را «باغ» نمیگوییم، این مجموع را «باغ» میگوییم، ولی این مجموعه به نام «باغ» هر جزء آن، شخصیت مستقلّی دارد؛ این درخت شخصیتش مستقلّ است؛ آن درخت هم شخصیتش مستقلّ است، این درخت اگر در این باغ هم نبود باز همین درخت بود، اگر تنها خودش هم میبود باز خودش همین بود که هست؛ اگر هم [در اثر بودن در این باغ] تغییری در آن باشد خیلی سطحی است و عمقی نیست؛ مثلًا یک درخت آلبالو در این باغ شخصیتش در این مجموع حل نشده و باقی است به طوری که اگر تمام این درختها هم نبودند و تنها این درخت آلبالو بود باز خودش همینجور بود که اکنون هست، و همچنین درختان دیگر. اینها را ما میگوییم «مرکبهای اعتباری».

ولی در مرکبهای حقیقی، اجزاء مرکب، شخصیتشان در شخصیت «کلّ» مستحیل میشود، یعنی آن وضع سابق خودشان را ندارند، ماهیت خودشان را در واقع از دست میدهند و ماهیت جدید پیدا میکنند که همان ماهیت کلّ است؛ مثل مرکبات شیمیایی یا مرکبات طبیعی. در طبیعت هر چه مرکب داریم از این قبیل است. مثلًا اگر آب را یک جسم مرکب میدانیم، آن را مرکب از دو عنصر مختلف میدانیم که آن دو عنصر در آن در یک حالت تغییر یافته و تغییر ماهیت داده وجود دارند؛ یعنی دیگر اکسیژن به صورت اکسیژن در آب موجود نیست و خاصیت خودش را ندارد، هیدروژن هم به صورت هیدروژن وجود ندارد، اینها با یکدیگر ترکیب شدهاند، در ماهیت شیء سوم مستحیل شدهاند و واقعاً یک ماهیت جدید به وجود آمده است که ماهیت آب باشد. بله، آب را میشود بار دیگر تجزیه کرد و به همان عناصر اوّلیاش برگرداند ولی اکنون این طور نیست؛ و همچنین سایر مرکبات طبیعی.

ترکیب جامعه انسانی چه نوع ترکیبی است؟

حال این بحث در مورد جامعه انسانی هست که آیا جامعه انسانی یک مرکب حقیقی است یا یک مرکب اعتباری؟ شک ندارد که اگر ملاک، بدنها و جسمهای افراد جامعه باشد جامعه یک مرکب اعتباری است، با درختهای یک باغ فرقی نمیکند؛ این