نویسنده مقاله جواب میدهد که این حرف به دلائلی درست نیست. یکی از دلائل این است که تجربه خلاف این مطلب را ثابت کرده. میگوید ما میبینیم که در میان جاهلها، هم مذهب هست هم لامذهبی، در میان عالمها نیز هم مذهب هست هم لا مذهبی، یعنی مسأله مذهب و لامذهبی هیچ به علم و جهل ارتباط ندارد؛ اگر مذهب مولود جهل بود میبایست به هر نسبت که مردم بیسوادترند مذهبیتر باشند و به هر نسبت که باسوادتر و عالمتر هستند لا مذهبتر باشند، پس حتماً علمای طراز اوّل باید لامذهب باشند، در صورتی که عملًا چنین نیست؛ بعد میگوید مثل کی و کی، و حتّی میگوید داروین نیز لامذهب نبود.

- ... نکتهای که در این مقاله انور خامهای بود دو تا استنادی بود که به نظر من لااقل، خیلی غلط میرسید، یکی آن شعر مولوی را نقل کرده که «ابلهی شو تا بمانی دین درست»، و دیگر آن شعر ابوالعلا را که با وجود نظراتی که در مورد ابوالعلای معرّی هست لا اقل این شعرش بعید است که به این هدف گفته شده باشد که [دین ناشی از جهل است.] میگوید:

اثنان اهل الارض ذو عقل بلا دین و اخر دین لا عقل له

اهل زمین دو فرقهاند: یا دین دارند عقل ندارند و یا عقل دارند دین ندارند، که هر دوی اینها من فکر میکنم طعنهای بوده به متدینین قشری که مثلًا تکفیر میکردند، و در جواب آنها بوده و نه به این معنایی که این جامعهشناسها [در نظر گرفتهاند که] واقعاً عقیده داشته باشند که دین از جهل ناشی شده است.

ابو العلای معرّی، البتّه حکیم و فیلسوف هم بوده ولی شاعر مسلک است یعنی یک آدمی است که در حالات مختلف، مختلف حرف میزند و لهذا وضع ابوالعلا خیلی روشن نیست. البتّه من هم مطالعه زیادی روی شخص ابوالعلا ندارم؛ آن مقداری که مطالعه دارم همین است: در گفتههای ابوالعلا، هم توحید و دینداری و اسلام، خیلی قوی هست و هم حرفهایی که ضدّ اینهاست پیدا میشود.

و امّا شعر مولوی، من اصلش را پیدا نکردم. درباره مولوی کسی نمیتواند چنین احتمالی بدهد. من حدس خیلی قوی دارم که مولوی به حکم این که عارف است و با فیلسوفان در میافتد و میخواهد نظریه تسلیم را [بیان کند] میخواهد بگوید اصلًا