طبق نظریه آقای فویر باخ، مذهب عن قریب پایان پیدا میکند، یعنی انسان هر چه خودش را بیشتر بشناسد نیاز او به فرض خدا کمتر میشود و وقتی انسان خودش را خوب شناخت دیگر اصلًا جایی برای مذهب باقی نمیماند و انسان به جای این که خدا را بپرستد خودش را میپرستد، به جای این که خدا را تجلیل کند خودش را تجلیل میکند.

نقد نظریه فویر باخ

یکی از جنبههایی که این نظریه را رد میکند همان است که به این آقای فویر باخ باید گفت شما که به خدا اساساً اعتقاد نداری و انسان را هم به طریق اولی یک موجود صد در صد مادّی میدانی، پس این دوگانگی وجود انسان را چگونه توجیه میکنی؟ این دوگانگی را مذاهب میتوانند بیان کنند که انسان را مرکب میدانند از یک حقیقت خاکی و یک حقیقت ملکوتی:«فَاذا سَوَّیتُهُ وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ روحی» [1]. از یک طرف «سوّیته» است (کاملش کردم، از نظر جهازات تمامش کردم)، امّا یک چیز دیگر دنبالش دارد:«وَ نَفَخْتُ فیهِ مِنْ روحی». یا تعبیری که در سوره «قَدْ افْلَحَ الْمُؤْمِنونَ» آمده است که:

«وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْانْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طینٍ» تا آنجا که میگوید:«ثُمَّ انْشَأْناهُ خَلْقاً اخَرَ» [2] بعد آن را چیز دیگر کردیم. آن چیز دیگر شدن [مهمّ است و با دوگانگی وجود انسان ارتباط پیدا میکند.] آنها میتوانند این حرف را بگویند ولی شما چه میتوانید بگویید؟

ثانیاً ما طبق این فلسفه باید قبول کنیم که هیچ انسانی در جهان به شرافت اصلی خودش باقی نیست. میگوید انسان در ذات خودش دارای دوگانگی است، بعد که در زندگی اجتماعی انحطاط پیدا میکند به آن جنبه دانی و دنی خودش و در حیوانیت سقوط میکند میآید جنبههای عالی و شریف وجود خودش را از خودش انتزاع میکند. از اینجا اعتقاد به مذهب پیدا میشود. معنای این سخن این است که اوّلًا ما باید همه افراد بشر را ساقط شده در حیوانیت فرض کنیم و ثانیاً باید همه این ساقط شدههای در حیوانیت را «مذهبی» فرض کنیم، در صورتی که: اوّلًا انسانها همیشه دو