تفسیر المیزان- البتّه من ترجمه فارسی آن را ندیدهام که چگونه ترجمه کردهاند ولی در جلد هشتم متن عربی المیزان که این قسمت را بحث کردهاند- بسیار عالی و خوب بحث کردهاند. در بحث امروز، ما میرسیم به مطالبی که این را بیشتر توضیح بدهیم.

تحلیلی دیگر از ماهیت عشق روحانی

سؤال دوم این است:

چطور میتوان هر نوع عشق روحانی را هر چند معشوق، انسان عادی باشد همان عشق حقیقی به ذات باریتعالی و منبعث از آن دانست؟

در آن نظریهای که ما نقل کردیم، عرض کردیم که اوّلًا اینها معتقدند که دو نوع عشق وجود دارد: عشقهای جسمانی و عشقهای روحانی، یعنی پارهای از عشقها عشقهای روحانی است نه هر عشقی. این اشتباه نشود. به عقیده اینها پارهای از عشقهای انسانها [به یکدیگر] هم عشقهای روحانی است. حال چگونه میتوان آن را عشق حقیقی به ذات باریتعالی دانست، آن بر اساس این مطلب است که در واقع اینها میخواهند بگویند که در عشق روحانی، معشوق حقیقی، این شخص نیست بلکه این شخص به منزله یک محرّکی و به منزله یک مظهری هست که و لو خود عاشق خیال میکند که معشوق حقیقیاش این است ولی در واقع معشوق حقیقی او این نیست.

عرفا اساساً به عشق مجازی معتقد نیستند، آنها تمام عشقها را حقیقی میدانند و میگویند یک جمال بیشتر وجود ندارد که جمال حقّ است و همه جمالهای دیگر پرتوی و آینهای از آن جمال هستند. هر جمالی در هر حدّی که جمال است آن اندازهای [جمال] است که پرتوی از آن را ارائه میدهد، و فطرت انسان، کمال و جمال را که جستجو میکند کمال محدود و جمال محدود را نمیخواهد، کمال مطلق و جمال مطلق را میخواهد، یعنی خواسته فطری انسان آن است ولی از باب اشتباه در مصداق سراغ این جمالهای محدود- که اینها به همان اندازه که مظهر هستند معشوق واقع میشوند- میرود و به همین دلیل بعد از رسیدن، از او سرخوردگی پیدا میکند و دنبال محبوب دیگر میرود، در شعور ناخودآگاه خود حس میکند که این، آن چیزی که او میخواهد نیست.