میدهد. یکچنین حالتی [در انسان پیدا میشود] و اثرش این است که- بر خلاف محبّت عادی- انسان را از حال عادی خارج میکند، خواب و خوراک را از او میگیرد، توجّه را منحصر به همان معشوق میکند، یعنی یک نوع توحّد و تأحّد و یگانگی در او به وجود میآورد، یعنی او را از همه چیز میبرد و تنها به یک چیز متوجّه میکند به طوری که همه چیزش او میشود، یکچنین محبّت شدیدی.

در حیوانات چنین حالتی مشاهده نشده است. در حیوانات، علائق حدّاکثر در حدود علائقی است که انسانها به فرزندانشان دارند یا همسرها به همسرها دارند. اگر غیرت دارند، اگر تعصّب دارند، هر چه که نسبت به اینها دارند، در حیوانات هم کم و بیش پیدا میشود. ولی این حالت به این شکل، مخصوص انسان است. اینکه اصلًا ماهیت این حالت چیست، خود یکی از موضوعات فلسفه شده است. بو علی سینا رساله مخصوصی دارد در «عشق». همچنین ملّا صدرا در کتاب اسفار در بخش الهیات، صفحات زیادی- حدود چهل صفحه- را اختصاص داده است به تفسیر ماهیت عشق که این حالت چیست که در انسانها پیدا میشود، کما اینکه امروز هم مسأله عشق در «روانکاوی» تحلیل میشود که واقعاً ماهیت این حالت در انسانها چیست؟

نظریات درباره ماهیت عشق

نظریات مختلفی در این باره داده شده است. بعضی خودشان را با این کلمه خلاص کردهاند که این یک بیماری است، یک ناخوشی است، یک مرض است. این نظریه، میتوان گفت فعلًا تابع و پیرو ندارد که عشق را صرفا یک بیماری بدانیم. نه تنها بیماری نیست بلکه میگویند یک موهبت است. آنگاه مسأله اساسی در اینجا این است که آیا عشق به طور کلّی یک نوع بیشتر نیست یا دو نوع است؟ بعضی نظریات این است که عشق یک نوع بیشتر نیست و آن همان عشق جنسی است، یعنی ریشه عضوی و فیزیولوژیک دارد و یک نوع هم بیشتر نیست، تمام عشقهایی که در عالم وجود داشته و دارد با همه آثار و خواصّش- عشقهای به اصطلاح رمانتیک که ادبیات دنیا را این داستانهای عشقی پر کرده است، مثل داستان مجنون عامری و لیلا؛ تمام اینها- عشقهای جنسی است و جز این چیز دیگری نیست.

گروهی عشق را- همین عشق انسان به انسان را که بحث درباره آن است- دو