فرصت پیدا کرده بود. رفت در لابراتوارش برای کارهای خودش، چنان سرش گرم شد که تا صبح همان جا ماند و یادش رفت که امشب شب عروسی اوست.

حال این چیست؟ اینها یک واقعیتهایی است. این حس کم و بیش در همه افراد بشر وجود دارد. البتّه مثل همه حسهای دیگر در افراد شدّت و ضعف دارد و نیز بستگی دارد به اینکه انسان چقدر آن را تربیت کرده و پرورش داده باشد؛ و لهذا انسان را به دلیل «دانستن» بر غیر انسان ترجیح میدهند. استوارت میل فیلسوف معروف انگلیسی میگوید:

«اگر انسان، دانایی باشد بد حال به از ابلهی است خوشحال.»

یعنی اگر امر دائر بشود میان اینکه من یک دانا باشم ولی بدبخت و در فقر و مسکنت و بدبختی زندگی کنم، و اینکه ابله باشم ولی خوشحال- یعنی همه چیز برایم فراهم باشد- من آن را بر این ترجیح میدهم. «سقراطی ملول ترجیح دارد بر خوکی فربه». این حرفها همه، ارزش حقیقت را برای بشر نشان میدهد؛ چون اصلًا معنای دانایی چیست؟ مگر غیر از آگاهی و رسیدن به جهان و درک کردن جهان است؟

این یک گرایش، که از مقوله حقیقت است.

2. گرایش به خیر و فضیلت

گرایش دیگری در انسان هست که به اصطلاح از مقوله «خیر و فضیلت» است، به تعبیر دیگر از مقوله اخلاق است، آنچه که ما در اصطلاح خودمان «اخلاق» مینامیم. انسان به بسیاری از امور گرایش دارد به حکم آنکه منفعت و سود است.

انسان به پول گرایش دارد برای اینکه پول برای انسان منفعت است، یعنی وسیلهای است که میتواند حوائج مادّی او را رفع کند. این خیلی عالی است. گرایش انسان به منفعت، همان «خود محوری» است، یعنی انسان به چیزی گرایش پیدا میکند برای اینکه آن را جذب کند به خود برای ادامه و بقای حیاتش. (البتّه همین «گرایش موجود زنده به اینکه حیات خویش را حفظ کند» چیست و چه رمزی دارد، خود مسألهای