2. اصالت اقتصاد

از نظر جامعهشناسی مارکسیسم، سازمانها و بنیادهای جامعه همه در یک سطح نیستند؛ جامعه مانند ساختمانی است که یک پایه و زیر بنا دارد و بقیه قسمتهای آن بر روی آن پایه بنا میشوند و تابع آن هستند. پایه و زیر بنای جامعه اقتصاد است و تغییر اوضاع و احوال اقتصادی باعث تغییر نهادهای اجتماعی خواهد شد و تغییر عوامل اجتماعی باعث تغییر رفتار انسانها میگردد. پس انسان از جامعه شکل میگیرد و جامعه از اقتصاد، و اقتصاد هم ساخته روابط تولید و در نهایت ابزار تولید است.

شکل ابزار تولید است که جامعه را میسازد، و جامعه است که انسان را میسازد. اگر خواستید انسانها را در طول تاریخ بشناسید وضع اقتصادی و ابزار تولید اقتصادی آنها را بشناسید. خوبی و بدی انسان تابع وضع خاصّ ابزار تولید است. خیر و نور و عدل از یک طرف و شرّ و ظلمت و ظلم از طرف دیگر به انسانها مربوط نیست، اینها همه تابع نظام تولید است. نظام تولیدی گاهی جبراً ایجاب میکند عدل را و گاهی جبراً ایجاب میکند نقطه مقابلش را.

بر این اساس، مارکسیسم برای تاریخ جوامع سیر واحدی را بیان میکند که همه جوامع ضرورتاً باید آن را طی کنند. این مراحل عبارتند از دوره اشتراک اوّلیه، دوره بردهداری، دوره فئودالیسم یا ارباب و رعیتی، دوره بورژوازی و سرمایهداری، دوره سوسیالیسم و کمونیسم. در دوره اشتراک اوّلیه، از آغاز پیدایش انسان، بشر مراحل اوّل زندگی اجتماعی را طی میکرد و هنوز موفّق به کشف کشاورزی نشده بود، هنوز موفّق به کشف دامپروری نشده بود، هنوز صنعتش پیشرفت نکرده بود، ابزار تولیدش بسیار ابتدایی بود؛ تنها سنگهای تیزی پیدا کرده بود که حیوانات را شکار کند. او با این ابزارهای ساده و معمولی فقط میتوانست به اندازه خودش تولید کند. زندگیاش مثل پرندگان بود که صبح گرسنه از آشیانه بیرون میآیند و تا غروب دنبال غذا میروند و وقتی سیر شدند به آشیانه بر میگردند و دوباره صبح گرسنه میروند و عصر سیر بر میگردند. قهراً این وضع تولید اقتضا میکرد که انسانها با هم خوب باشند، روابط اجتماعی برادرانه داشته باشند مثل یک گلّه آهو که با هم دعوا ندارند، صبح میروند چرا و عصر بر میگردند و برادروار زندگی میکنند. دشمنی با طبیعت و