«مغزها خیلی پیش رفته اما افسوس که دلها هنوز ضعیف است. دل را فقط ایمان قوی میکند.»

تمام مفاسد بشریت از این است که مغزها نیرومند شده و دلها ضعیف و ناتوان باقی ماندهاند. آیا تمدّن چه میکند؟ تمدّن برای انسان ابزار میسازد، ابزارهای خوب، انصافاً ابزارهای خوب اختراع میکند، امّا آدمها را چطور؟ چه چیز میتواند آدمها را عوض کند؟ چه چیز میتواند به آدمها هدفهای مقدّس و عالی بدهد؟ چه چیز است که میتواند ارزشهای بشری را عوض کند؟ کاری کند که همدردی و صاحبدلی تا بدان حد ارزش داشته باشد که از صمیم قلب بگوید:

انسانیت مساوی است با دین و ایمان، و اگر دین و ایمان نباشد، انسانیتی نیست.

اشکالات

خوب، دیگر عرایض خود را باید خاتمه دهم. مطالبی بود که دیگر تفصیلًا به بیان آنها نمیرسم، از آن جمله اینکه اگر دین فطری است چرا گروههایی از مردم از دین خارج میشوند؟ راجع به این موضوع اندکی شرح میدهم: این مطلب خود مطلبی است که علل اعراض گروه زیادی از مردم از دین چیست؟ این سؤال مخصوصاً برای کسانی که توجّه به خدا و دیانت را امری فطری میدانند بیشتر طرح میشود. حتّی بعضی این سؤال را با تعجّب طرح میکنند. ما نخست سخن یکی از دانشمندان امریکایی را در این زمینه نقل میکنیم، بعد نظر خود را بیان خواهیم کرد. ذکر این مطلب از آن جهت لازم است که در یافتن راه اصلاح اجتماع به ما کمک مینماید.

در کتاب اثبات وجود خدا که مجموعه مقالاتی است از عدّهای دانشمندان درباره خدا، مقالهای است تحت عنوان «به کار بردن روشهای علمی» از یک دانشمند