دین سرمایه زندگی

اما قسمت دوم. باید عرایضم را خیلی کوتاه کنم. قسمت دوم اینکه بگوییم چگونه دین تأمین کننده خواستههای بشر است و جانشین هم ندارد؟ زمانی خیال میکردند اگر تمدّن پیشرفت کرد دیگر جایی برای دین نیست. امروز دیگر معلوم شده که پیشرفت علم و تمدّن نیازی را که بشر به دین برای یک زندگی خوب دارد رفع نمیکند. بشر هم از لحاظ شخصی احتیاج به دین دارد و هم از لحاظ اجتماعی نیازمند دین است. همین قدر که ابدیت به فکر بشر میآید، به جهان دیگر پیوند پیدا میکند.

این قدرت فکری و تصوّری در او احساسات و تمایلات ابدیت خواهی به وجود میآورد. پیدایش این گونه تصوّرات وسیع و گسترده و پیدایش این گونه تمایلات و خواستههای عظیم و پهناور در انسان با ساختمان بدنی و جسمانی محدود و فانی شونده انسان به هیچ وجه جور نمیآید؛ یعنی وقتی که از یک طرف آن تصوّرات و تمایلات عظیم را در خود احساس میکند و از طرف دیگر به ساختمان محدود و فانی شونده و زودگذر مادّی خود مینگرد، میبیند اشتهای لقمهای در او پیدا شده که به اصطلاح برای دهانش خیلی بزرگ است، آرزوی کلاهی را پیدا کرده است که نه تنها برای سر او، بلکه برای سر چرخ و فلک هم گشاد است. اینجاست که یک عدم تعادل عجیب و ناراحت کنندهای میان آرزوها و خواستهها از یک طرف و استعداد جسمانی خود از طرف دیگر میبیند. تصوّر محرومیت از ابدیت او را خرد میکند، غبطه میبرد به حال حیوانات که حدود فکرشان با حدود استعداد جسمانیشان منطبق است، درباره بقاء و ابدیت فکر نمیکنند تا آرزویش در دلشان پیدا شود و از تصوّر رسیدن به آن آرزو و از تصور فنا و نیستی رنج ببرند.

راستی هم اگر بنا بشود انسان فانی شونده باشد، عدم تعادل و عدم تناسب عجیبی میان افکار و تمایلات روحیاش از یک طرف و استعداد و تواناییاش از طرف دیگر وجود دارد؛ این سؤال پیش میآید که اگر بناست این موجود مات و فات شود این تفکرات و تصوّرات و تمایلات وسیع و پهناور چقدر بیهوده و موذی و خرد کننده است.

بسیاری از تلاشهای بشر برای جاوید ماندن نام و عنوان و یادگارهایش بعد از خودش، مولود همین احساس و آرزو است ولی البتّه به صورت غیر منطقی؛ خیال