و عمومی و دور از خودخواهی و نفع پرستی باشد بیش از این عقیده ندارد که به هر اندازه سعی و کوشش و مجاهدت در راه تحقّق بخشیدن به آرمان خود به خرج دهد نتیجه میگیرد. امّا یک نفر مسلمان مؤمن و معتقد عقیده دارد که جهان طوری ساخته شده که اگر او در راه حقّ و حقیقت فداکاری کند دستگاه جهان به حمایت او بر میخیزد و او را از پشتیبانی خود بهرهمند میکند. صدها هزار برابر نیرویی که او در راه هدف مقدّس خود مصرف میکند نیروی ذخیره در جهان هست که در چنین شرایطی به یاری او به کار میافتد. از نظر مکتب مادّی، یک نفر طرفدار حقیقت و عدالت همانقدر باید به اثر فعّالیت خود مطمئن و امیدوار باشد که یک نفر طرفدار ظلم و باطل به فعّالیتهای خود و اثر آنها مطمئن است؛ زیرا به عقیده او از نظر جهان و جریان کلّی عالم فرقی میان این دو نفر نیست. ولی از نظر مکتب الهی بین ایندو تفاوت بسیار است.»

الهام و اشراق

یکی از انواع مددهای غیبی، الهامات و اشراقاتی است که احیاناً به دانشمندان میشود و ناگهان دری از علم به روی آنها گشوده میشود و اکتشافی عظیم رخ میدهد.

آنچه معمولًا ما از راههای حصول علم میشناسیم دوتاست: یکی تجربه و مشاهده عینی، دیگر قیاس و استدلال. بشر از راه مطالعه و مشاهده عینی طبیعت با رموز و اسرار طبیعت آشنا میشود، یا در اثر قوّه استدلال و قیاس نتیجهای را پیش بینی و استنتاج میکند. این گونه موفّقیتها عادی است، لازمه قطعی و جبری مقدّماتی است که بشر عملًا به کار برده است. گو اینکه از یک نظر دقیق فلسفی در همین موارد نیز یک منشأ الهامی وجود دارد ولی این نظر از افق این بحث ما خارج است. حاجی سبزواری میگوید: