بدبخت و گناهکار میکنند. دوتایی همدیگر را بیشتر گناهکار و بدبخت و بیچاره میکنند، یعنی کاری است به زیان هر دو طرف.

وَ انَّهُمْ ظَنّوا کما ظَنَنْتُمْ انْ لَنْ یبْعَثَ اللَّهُ احَداً. انسانهای گمراه گمان میکردند مثل شما گمراهان (رو میکند به قومش و میگوید مثل شماگمراهان) که خیال میکردید و گمان میبردید که خدا احدی را مبعوث نخواهد کرد؛ یعنی فکر میکردید دیگر نبوتی نخواهد بود و پیغمبری نخواهد آمد. چه گمان باطلی شما کردید و چه گمان باطلی آنها کردند! برخی «انْ لَنْ یبْعَثَ اللَّهُ احَداً» را به مسأله حشر میزنند: گروهی از انسانها منکر حشر و بعث قیامت شدند، مثل گروهی از شما؛ آیا خیال کردهاید که همین حیاتِ در دنیاست و زندگی کردن و مردن و بعث و حشر و نشری دیگر وجود ندارد؟

وَ انّا لَمَسْنَا السَّماءَ فَوَجَدْناها مُلِئَتْ حَرَساً شَدیداً وَ شُهُباً. وَ انّا کنّا نَقْعُدُ مِنْها مَقاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَنْ یسْتَمِعِ الْانَ یجِدْ لَهُ شِهاباً رَصَداً.

تعبیر قرآن درباره آسمان

در ذیل سوره وَالصّافّات و سورههای دیگری عرض کردیم که قرآن درباره آنچه که ما «آسمان» مینامیم تعبیری دارد که نه با هیئت قدیم جور درمیآید نه با هیئت جدید؛ با هیئت قدیم تباین دارد، با هیئت جدید تباین ندارد ولی در هیئت جدید قهراً مطرح نیست از باب اینکه مسألهای است مافوق هیئت، و آن این است که قرآن میگوید: انّا زَینَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِزینَةٍ الْکواکبِ [1] یعنی ما نزدیکترین آسمانها را به ستارگان زینت کردهایم. یا در یک آیه دیگر میفرماید: وَ لَقَدْ زَینَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِمَصابیحَ [2] ما نزدیکترین آسمانها را به چراغها زینت کردهایم؛ یعنی تمام این خورشیدها، ماهها، ستارهها به نزدیکترین آسمانها تعلق دارند. از نظر هیئت قدیم ماه به آسمان نزدیک تعلق داشت، عطارد به آسمان دوم، زهره به آسمان سوم، خورشید به آسمان چهارم، مریخ به آسمان پنجم، مشتری به آسمان ششم، زحل به