بگیرند و این تعلیمات جدید فکر اینها را دگرگون کند، وقتی که به مرکز اصلی برگردند آن افکار گذشته خودشان را یک یک انکار کنند.

وَ انّا ظَنَنّا انْ لَنْ تَقولَ الْانْسُ وَ الْجِنُّ عَلَی اللَّهِ کذِباً. حرف عجیبی است! میگوید ما قبلًا چه موجودهای سادهلوحی بودیم! خیال میکردیم هرچه که در میان جن و انس وجود دارد- یعنی هر فکر و عقیدهای که وجود دارد و هر حرفی که گفته میشود- راست است. اگر میگویند خدا چنین گفته است خدا چنین کرده است، باور نمیکردیم که بتواند اینها دروغ باشد. تازه فهمیدیم که چقدر حرفهای دروغ درباره خداوند در میان انس و جن رایج بوده؛ یعنی از این تعلیمات جدید، تازه یک حالت انکار نسبت به معتقَدات قوم خودشان و معتقدات انس پیدا شد که عجب! معلوم شد چه دروغگوهایی تا حالا در میان جن و انس وجود داشته است. وَ انّا ظَنَنّا انْ لَنْ تَقولَ الْانْسُ وَ الْجِنُّ عَلَی اللَّهِ کذِباً ما گمان میکردیم که انس و جن به خدا دیگر دروغ نمیبندند، هرچه میگویند از آنِ خداست، خدا چنین خواسته، خدا چنین کرده؛ باور میکردیم که راست است؛ فهمیدیم چقدر دروغ وجود داشته است!

کهانت و ارتباط با جن

وَ ا نَّهُ کانَ رِجالٌ مِنَ الْانْسِ یعوذونَ بِرِجالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزادوهُمْ رَهَقاً. اشاره میکنند به کهانت و ارتباط با جن برقرار کردن و از جن مدد گرفتن انسانها: حالا فهمیدیم که گروهی از مردان انسانها به مردانی از جن پناه میبرند و آنها را بیشتر بدبخت و تیره و گناهکار میکنند (عمل کهانت و جنگیری و رابطه با جن برقرار کردن) در عرب هم معمول بوده که میگفتند ما پناه میبریم به رئیسِ جن، و از این حرفها. جن چیست که انسان بخواهد به او پناه ببرد؟ اصلًا ما کی هستیم، مردان ما کی هستند که انسانها بیایند به آنها پناه ببرند؟! یعنی کسی که باید به او پناه برد فقط خداست؛ به خدا باید پناه برد از جن، از انس، از هر گزندی و از همه چیز؛ در پناه آنها زندگی کردن یعنی چه؟!

«فَزادوهُمْ رَهَقاً» دو معنی مختلف دارد در آنِ واحد که هر دو درست است. یکی اینکه این پناهگیرندگان انسی که میخواهند خود را در پناه آن مردان جن قرار بدهند آنها را بیشتر بدبخت میکنند، آن جنها را گناهکارتر میکنند. عکسش هم درست است: وقتی که اینها خودشان را در پناه آنها قرار میدهند این جنها آن انسها را بیشتر